سوء جذب عبارت است از عدم توانایی سیستم گوارش برای جذب یک یا تعداد بیشتری از مواد مغذی مهم کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها، یا یک یا تعدادی از ویتامینهای مهم به خصوص A و B12 و املاح از قبیل آهن و کلسیم. اختلال در فرآیند گوارش ممکن است در هر قسمتی از دستگاه گوارش رخ داده و موجب سوء جذب گردد. اما بیماریهای روده کوچک شایعترین علت سوء جذب هستند. عوامل ایجاد کننده سوء جذب را می توان به چند گروه تقسیم کرد.
اختلالات مخاطی ایجاد کننده سوء جذب عمومی مانند بیماری سلیاک
بیماریهای عفونی ایجاد کننده سوء جذب عمومی مانند رشد بیش از اندازه باکتری در روده کوچک
مشکلات مربوط به مجرای گوارشی ایجاد کننده سوء جذب
سوء جذب در بحث بیماریهای گوارشی یکی از بیماریهای مهم گوارش به شمار می رود. شاید خیلی ها مراجعه بکنند و آقای دکتر من احساس می کنم غذا در بدنم جذب نمی شود و برعش آن هم باشد. خیلی از مواقع ما علائمی را داشته باشیم که ناشی از سوء جذب است و کسی نداند که این بخاطر سوء جذب است. مثلاً من مثالی را همین جا بزنم تا بدانم چقدر می تواند ربط داشته باشد. کسی مثلاً با کاهش بینایی در شب و نداند که این کاهش بینایی در شب مثلاً به خاطر کمبود ویتامین A و سوء جذب ناشی از جذب آن ویتامین به وجود بیاید. یا مثلاً کسی بیاید با تشنج و نداند که این تشنج مثلا به خاطر سوء جذب ناشی از کلسیم اتفاق می افتد. یعنی دامنه سوء جذب و بیماری سوء جذب بسیار گسترده است و اینطور نیست که فقط با یک علامت خاص که قبلاً فکر می کردند به وجود بیاید. نه از دامنه‌اش از علائم گوارشی تا علائم خارجی گوارشی می تواند باشد و به وجود بیاید.
در بحث بیماریها ما مثلاً در بحث معئده، زخم را اشاره می کردیم، در بحث روده بزرگ بیماریهای التهابی، سوء جذب بیماری است که ما به صورت خیلی دقیق با روده کوچک ارتباط دارد و ما جزء بیماریهای مهم بدن که معمولاً منشأ آن خیلی بیشتر در روده کوچک است. به طور کلی سوء جذب به طیف وسیعی از اختلالات بالینی با علل مختلف گفته می شود که خب این تعریف واقعاً خیلی پویا نیست. چون ممکن ایت خیلی از موارد، خیلی از علل را برای ما اصلاً نشان ندهد. و خب قبلاً می گفتند کسانی که مثلاً این بیماری را دارند، ممکن است به صورت کلاسی با اسهال مراجعه کنند، واقعاً الان اینطور نیست می تواند از حالت خفیف تا حالت شدید باشد و می تواند با علائم خارج دستگاه گوارشی بیاید. حتی در دستگاه گوارشی ممکن است علائمی به جا بگذارد که شخص فکر کند که این بیماری به خاطر بیماری دیگری است. مثلاً شخص بیاید با نفخ شکم، با اتصاع شکم، با درد شکم و فکر کند که این علائم مثلاً به خاطر IBS است. به خاطر مثلاً سندروم روده تحریک‌پذیر ایجاد می شود. بنابراین سوء جذب بسیار مهم است یک، و دوم درمانش مهم است چون بعضی وقتها عوارض غیرقابل برگشتی را سوء جذب به جا می گذارد. در بحث سوء جذب دو کلمه معمولاً به کار برده می شود؛ یکی 0315 است که از لحاظ فارسی ما می گوییم که معمولاً اختلال در شکسته شدن غذا، چون غذا باید بکشند تا جذب بشود. این کلمه یعنی اینکه ما این اختلال را در شکسته شدن و هضم غذا داریم. مسئله دوم سوء جذب به آن می گویند 0340 یعنی اختلال در جذب از طریق روده به آنها گفته می شود. این دو کلمه شاید از لحاظ مکانیسم مهم باشد، ولی واقعاً تظاهرات ناشی از این دو بماری یکی است. یعنی تظاهرات بالینی این دو کلمه ای که گفتم که مکانیسم متفاوتی دارد، تظاهرات بالینی‌اش هم معمولاً یکی هست. و بیماریهای مختلفی واقعاً می تواند این سوء جذب با این تظاهرات را ایجاد بکند. کساتی که مشکلات معده دارند به هر نحوی، حالا مثلاً تحت جراحی های معده قرار گرفته‌اند، کسانی که مشکلات روده دارند؛ التهاب روده دارند، بیماری مثل سلیاک آمده به روده کوچک آسیب زده که ما در مورد سلیاک صحبت کردیم. کسانی مشکلات پانکراس دارند که ما در مورد لوزالمعده صحبت کردیم. آنزیمهای لوزالمعده باید بیایند و غذا را بشکنند، مشکل آن داشته باشند. کسانی که حتی مشکل قلبی داشته باشند، نارسایی‌های قلبی داشته باشند، اینها می تواند باعث سوء جذب بشود. کسانی مشکلات کبدی داشته باشند، بیماریهای کبدی از طریق تولید نکردن صفرا و اینکه صفرا نیاید، ممکن است باعث ایجاد علامت و سوء جذب بشود.
شایعترین و کلاسیک‌ترین علامتی را که در مورد سوء جذب قبلاً صحبت می شد، بحث اسهال بود. بحث اسهال و استئاتوره بود. قبلاً می گفتند که هر کسی که سوء جذب دارد اسهال دارد. ولی واقعاً امروزه اینطور نیست و یا استئاتوره دارد. استئاتوره یعنی اینکه فرد اگر در روز صد گرم چربی بخورد، بیش از حدود 7-8 گرم آن را دفع بکند. اگر دفع چربی از طریق مدفوع کمتر از 6 گرم باشد، می گویند دارد طبیعی است. و یا اسهال که در هر تشخیص اسهال مزمن، تشخیص 0532 واقعاً 0533 باید قرار بگیرد. خب اسهالی را که شخص بیان می کند ممکن است منظورش افزایش دفعات باشد یا تغییر در قوام باشد. اسهالی را که پزشکان معمولاً به آن اشاره می کنند افزایش میزان وزن یا افزایش میزان آب موجود در آن است. حالا عامل اسهال که در اثر سوء جذب به وجود می آید معمولاً به خاطر این است که یک ماده می آید داخل دستگاه گوارش که آن ماده به همراه خودش آب و مواد را می کشاند باعث ایجاد اسهال می شود و اسهال اسموتیک است. که در این نوع اگر شخص نخورد، ناشتایی بکشد، روزه داری بکشد، اسهالش خوب می شود. یکی از مواردی که ما در بحث اسهال داریم، بحث مکانیسم در بحث سوء جذب مکانیسم سوء جذب است. گفتند مکانیسم سوء جذب یا عللش داخل روده است یا در سطح روده است و یا در بعد از روده است. این از لحاظ پاتوفیزیولوژی و برای دانشجویان پزشکی شاید خیلی جالب و مهم باشد. ولی ما وقتی می خواهیم حالت غیرتخصصی صحبت بکنیم شاید پرداختن به آن خیلی جالب نباشد.
