سنگ های ادراری که بیشتر مردم آن ها را تحت عنوان سنگ کلیه می شناسند، می توانند در 4 قسمت از سیستم ادراری قرار گیرند: کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار. سنگ های مثانه بیشتر سنگ هایی هستند که از کلیه آمده، وارد مثانه می شوند و بنا به عللی دفع نمی شوند. سنگ اگر به اندازه ای کوچک باشد که بتواند خود را از کلیه به مثانه برساند، معمولا دفع می شود و این در خانم ها راحت تر است؛ بنابراین شیوع سنگ مثانه در خانم ها کمتر می باشد. گاهی سنگ در داخل مثانه تشکیل می شود و علت آن معمولا وجود مانعی بر سر راه خروج ادرار و یا وجود جسم خارجی در داخل مثانه است.
مهم ترین علل سنگ مثانه به قرار زیر می باشند:
• بزرگی پروستات در مردان، پروستات بزرگ شده مانع دفع کامل ادرار شده و رسوبات ادراری در مثانه جمع شده و سبب تشکیل سنگ می شوند.
• دیورتیکول مثانه: دیورتیکول عبارت از ایجاد یک کیسه در جدار مثانه (شکل 1) و چون ادرار داخل این کیسه باقی می ماند، سبب تشکیل سنگ در داخل آن می شود.
• مثانه عصبی که اکثرا به علت ضایعات نخاعی ایجاد می شود.
• عفونت ادراری که فرد را مستعد ابتلا به سنگ مثانه می کند.
• هر نوع جسم خارجی در داخل مثانه: هر نوع جسم خارجی در داخل مثانه قرار گیرد در دور آن رسوبات جمع شده و به سرعت سنگ تشکیل می دهد. در تمامی اعمال جراحی مثانه از نخ های بخیه قابل جذب استفاده می شود. به علت مجاورت مثانه با رحم، در اعمال جراحی رحم اگر نخ غیر قابل جذب از مثانه عبور کند، به سرعت سبب تشکیل سنگ می شود و یکی از علل سنگ مثانه در خانم ها همین است. گاهی هم دختران و هم پسران اجسام خارجی را از راه مجرای ادرار وارد مثانه می کنند که دور آن سنگ تشکیل می شود (شکل 2 و 3).
• افرادی که به مدت طولانی دارای سوند مثانه هستند، میزان ایجاد سنگ مثانه در آن ها خیلی زیاد است.
علایم سنگ مثانه به قرار زیر هستند:
• درد و فشار در شکم
• ادرار تیره رنگ
• وجود خون در ادرار
• مشکل در دفع ادرار، چون سنگ وارد گردن مثانه شده، جلوی تخلیه مثانه را می گیرد.
• تکرر ادرار
• احساس فوریت در ادرار کردن
• بیمار ممکن است فقط در وضعیت های خاصی بتواند مثانه خود را خالی کند، مثلا ایستادن.
• قطع جریان ادرار
• درد و سوزش در آلت تناسلی
• عفونت ادراری که ممکن است سبب تب و لرز و درد پهلوها شود.
تشخیص سنگ مثانه
• سونوگرافی: سنگ های ادراری به 2 دسته تقسیم می شوند، سنگ های حاجب اشعه که با اشعه ایکس دیده می شوند و سنگ های غیرحاجب که با سونوگرافی دیده می شوند.
• سیستوسکوپی: بهترین راه تشخیص سنگ ادراری، سیستوسکوپی است (شکل 4).
درمان سنگ مثانه: برای درمان سنگ مثانه راه های گوناگونی وجود دارد. در درمان سنگ مثانه باید به 2 نکته توجه کرد:
1. اگر سنگ مثانه تشخیص داده شد، باید هرچه زودتر درمان شود چون اگر این سنگ وارد مجرای ادرار شود و در آن جا گیر کند، مشکل پیچیده تر می شود (شکل 5).
2. باید علت ایجاد سنگ هم برطرف شود. مثلا اگر در مردی علت سنگ مثانه، بزرگی پروستات است، باید پروستات وی نیز حتما عمل شود و یا اگر در خانمی نخ غیرقابل جذب در مثانه وجود دارد، ضمن در آوردن سنگ مثانه باید نخ را هم در آورد.
راه های درمان سنگ مثانه به قرار زیر هستند:
• شکستن مکانیکی: اگر اندازه سنگ کمتر از 2 سانتی متر باشد و جنس آن نیز به مقدار کافی نرم باشد، با یک وسیله مکانیکی می توان سنگ را در داخل مثانه خرد و قطعات آن را خارج کرد.
• سنگ شکنی با وسایل غیرمکانیکی
• عمل جراحی باز: گاهی اندازه سنگ مثانه خیلی بزرگ است (شکل 6 و 7) و یا اینکه تعداد بی شمار در داخل مثانه سنگ وجود دارد (شکل 8)، در این موارد برای خارج ساختن سنگ نیاز به عمل جراحی است.
اقدامات پیشگیری کننده از تشکیل سنگ مثانه:
• مصرف روزانه 8-6 لیوان آب
• بررسی متابولیک و درمان اختلالات احتمالی، مثلا بعضی بیماران کلسیم بیش از حد از طریق ادرار دفع می کنند
• برطرف ساختن عامل اصلی تشکیل سنگ مثانه مثل بزرگی پروستات
• تجویز بعضی داروها
