بیماریهای یکه از طریق روابط جنسی منتقل می شوند تحت عنوان بیماریهای آمیزشی نامیده می شوند. بیماری آمیزشی می تواند از طریق کلیۀ طرق آمیزش منتقل شود. برای بیماریهای آمیزشی دو نوع پیشگیری متصور است: پیشگیری اولیه که از طریق آموزش می باشد و پیشگیری ثانویه که از طریق تشخیص به موقع و درمان مناسب شخص مبتلا است که از گسترش آن در جامعه جلوگیری می کند. عامل اصلی انتقال بیماریهای آمیزشی در جامعه خانمها هستند، چون یک خانم اگر در مواجهه با یک بیماری آمیزشی قرار گیرد، احتمال اینکه مبتلا شود بیشتر از مردان بوده و علاوه از آن احتمال اینکه بدون علامت باشد نیز بیشتر است، در نتیجه به دنبال درمان نرفته و بیماری را در جامعه منتقل می کند. عوارض بیماریهای آمیزشی در خانمها، عفونت لگنی و بدنبال آن حاملگی خارج رحمی و یا ناباروری است که متأسفانه درمان بیماری آمیزشی سبب ابقاء دوبارۀ قدرت باروری زن نخواهد شد.
کلاً بیماریهای آمیزشی را به دو دستۀ بزرگ قابل درمان و غیرقابل درمان تقسیم بندی می کنند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی, سالیانه 333 میلیون مورد جدید بیماری آمیزشی قابل درمان (سیفیلیس, سوزاک، کلامیدیا و تریکومونا) در جهان اتفاق می افتد. از هر 20 فرد جوان یک نفر آن در سال مبتلا به بیماریهای آمیزشی قابل درمان می شوند (در این آمار بیماریهای آمیزشی ویروسی مثل ایدز کنار گذاشته شده‌اند). بیماریهای آمیزشی در کشورهای در حال رشد، جزو 5 بیماری برتر جامعه هستند. بیماریهای آمیزشی مهمترین علت قابل پیشگیری ناباروری، بویژه در زنان می باشند. سه دهه قبل، شایعترین بیماری آمیزشی سوزاک بود، دو دهه قبل شایعترین بیماری آمیزشی عفونت با کلامیدیا بود ولی در حال حاضر شایعترین بیماری آمیزشی عفونت با دو نوع ویروس پاپیلوم انسانی و ویروس هرپس یا همان زونا می باشد. این آمارها مربوط به کل دنیا هستند و در بعضی از نقاط جهان شایعترین نوع بیماری آمیزشی متفاوت است و ممکن است هنوز سوزاک و یا بیماری دیگر باشد. بنده از وجود بررسیهای آماری دقیق و معتبر در کشورمان اطلاع ندارم.
بیش از 30 نوع بیماری آمیزشی وجود دارند که شایعترین آنها در 4 گروه به شرح زیر طبقه بندی می شوند:
A. باکتریائی
1. سوزاک
2. سیفیلیس
3. کلامیدیا
4. گرانولوم مغبنی
5. شانکر
B. قارچی
کاندیدیاز
C. ویروسی
1. هپاتیت
2. هرپس سیمپلکس یا همان زونا
3. ایدز
4. ویروس پاپیلوم انسانی
5. مولوسکوم کونتاگیوزوم که بصورت زگیلهای ریز ظاهر می شود.
D. انگلها
1. شپش ناحیۀ زهار
2. جرب
پیشگیری
بهترین روش پیشگیری اجتناب از تماس با فرد آلوده و تمامی مایعات طبیعی بدن وی مثل بزاق دهان می باشد. استفادۀ صحیح از کاندوم خطر ابتلا را خیلی کم می کند. ولی بعضی از بیماریها علی رغم استفاده از کاندوم قابل سرایت هستند. در صورت لزوم می توان جهت تشخیص مبتلا بودن فرد به بیماری آمیزشی، از تستهای آزمایشگاهی مربوطه استفاده کرد. باید توجه داشت که بسیاری از عفونتها بلافاصله پس از ابتلاء، قابل تشخیص نیستند، بنابراین باید یک مدت زمان مناسب اجازه داد تا تست مربوطه مثبت شود. بعضی از بیماریهای آمیزشی مثل ویروس پاپیلوم انسانی را ممکن است نتوان حتی با آزمایشات دقیق نیز تشخیص داد. یکی دیگر از روشهای پیشگیری استفاده از واکسن است. بعضی از بیماریهای آمیزشی ویروسی مثل هپاتیت, هرپس سیمپلکس و تعدادی از گونه‌های ویروس پاپیلوم انسانی دارای واکسن مؤثر می باشند. بعضی بیماریهای مقاربتی سبب ایجاد زخم در ناحیۀ تناسلی می شوند. خطر ابتلاء به ایدز در این افراد 10 برابر افراد عادی است. بنابراین هرگونه زخم، بریدگی و یا حتی خراش جلدی خطر ابتلاء به بیماریهای آمیزشی را بشدت افزایش می دهند.
اینکه کاندوم در پیشگیری از عفونتهای آمیزشی مؤثر است، هیچ شکی وجود ندارد، ولی استفاده از کاندوم اگر بصورت صحیح صورت نگیرد، از قدرت پیشگیری کنندگی آن به مقدار زیادی کاسته می شود. کاندوم فقط نواحی را که می پوشاند حفاظت می کند. اگر ناحیه ای از پوست بدن خراش داشته باشد (مثل دست)، عفونت بویژه ویروس ایدز به راحتی می تواند وارد بدن شود. بعضی از میکروارگانیسمها و ویروسها از سوراخهای کاندومهای معمولی عبور می کنند. بنابراین بهتر است از کاندومهای که دارای جنس لاتکس هستند، استفاده کرد. در هنگام استفاده از کاندوم باید نکات زیر را رعایت کرد:
1. عده ای 2-1 سانتی متر از کاندوم را در ناحیۀ نوک آلت آزاد می گذارند تا مایع منی در آن جمع شود. اینکار به هیچ وجه صحیح نیست و از قدرت پیشگیری کنندۀ کاندوم کاسته می شود.
2. کاندوم نباید شل باشد.
3. گاهاً عده‌ای کاندوم را پس از یک بار مصرف در آورده و وارونه می کنند (توی کاندوم را بیرون می آورند) تا دوباره استفاده نمایند. این کار را هرگز انجام ندهید.
4. کاندومهائیکه جنس آنها لاتکس یا پلی اورتان (Polyurethane) نیست، از ایدز پیشگیری نمی کنند.
5. با کاندومهای لاتکس نباید از مواد روان کننده با نرم کننده استفاده کرد. چون سوراخهای کاندوم را قابل نفوذ می کنند.
6. کاندومهائیکه در آنها از مواد طعم دهنده استفاده می شود سبب رشد قارچ می شوند.
باید در نظر بگیرید که کاندوم پس از استفاده تبدیل به یک مادۀ بسیار آلوده کننده می شود، بنابراین آنرا باید بصورت مناسب دور انداخت و از بین برد. کارگری که مشغول جمع آوری زباله می باشد، ممکن است از راه تماس با کاندوم آلوده گرفتار بیماری آمیزشی شود. یک ماده ای به اسم نانوکسینول است که ژل یا کرم آنرا به عنوان مادۀ پیشگیری کننده از عفونتهای آمیزشی توصیه می کنند و در بازار ایران نیز هم به فروش می رود و هم تبلیغ می شود. این ماده نه تنها از بیماریهای آمیزشی جلوگیری نمی کند، بلکه استفاده از آن خطر ابتلا به ایدز را در زنان بیشتر می نماید.
سازمان بهداشت جهانی دارای یک عده استراتژیهائی برای دولتها جهت پیشگیری از بیماریهای آمیزشی است. این استراتژیها عبارتند از:
• آگاهی دادن مردم نسبت به رفتارهای جنسی پرخطر
• دسترسی عمومی به کاندومهای با کیفیت خوب و قیمت مناسب
• تشویق افراد میتلا به بیماریهای آمیزشی جهت مراجعۀ سریع به همراه شریک جنسی شان به مراکز بهداشتی درمانی
• گنجاندن درمان بیماریهای آمیزشی در اصول بهداشتی پایۀ کشور
• ایجاد سرویس اختصاصی برای افرادیکه دارای رفتارهای جنسی پر خطر و مکرر هستند مثل زنان خیابانی، معتادین به مواد و زندانیها
• فراهم نمودن درمان صحیح و مؤثر و درمان شریک جنسی به همراه آموزش
• غربالگری بیمارانیکه از نظر بالینی بدون علامت هستند مثل سیفیلیس و کلامیدیا
• فراهم نمودن مشاوره و آزمایش اختیاری برای ایدز
• پیشگیری و مراقبت از سیفیلیس نوزادان و التهاب ملتحمۀ نوزادان
• درگیر کردن تمامی منابع شامل بخش خصوصی و جامعه در پیشگیری و مراقبت از بیماریهای آمیزشی
تشخیص
در افرادیکه روابط مشکوک و خارج از خانواده داشته‌اند، می توان با اخذ شرح حال در صورت لزوم بررسی از نظر 7 نوع بیماری آمیزشی انجام داد. آنها عبارتند از: سیفیلیس، سوزاک، کلامیدیا، هرپس، تریکومونا، هپاتیت و ایدز. بیماریهای آمیزشی می توانند بدون علامت باشند. این بویژه در مورد زنان صدق می کند. تا 70 درصد خانمهائیکه مبتلا به سوزاک یا عفونت کلامیدیائی هستند می توانند بدون علامت باشند. هر دو بیماریهای آمیزشی با یا بدون علامت می تواند منجر به عواقب خطیر گردند.
علائم و نشانه ها
علائم عبارتند از آن چیزی که فرد احساس می کند مثل درد و سوزش. نشانه‌ها عبارتند از مواردیکه فرد در خود می بیند و یا پزشک با معاینه آنها را کشف می کند. هر کدام از بیماریهای آمیزشی دارای علائم و نشانه‌های اختصاصی مربوط به خود هستند و توضیح جزء به جزء آنها شاید لازم نباشد و خارج از حوصلۀ این نوشتار است. یک عده علائم و نشانه‌هائی هستند که وجود آنها می تواند دلالت بر وجود احتمالی بیماریهای آمیزشی نماید. این علائم و نشانه ها عبارتند از:
• ترشح از مجرا
• زخم در ناحیۀ تناسلی
• بزرگ شدن غدد لنفاوی کشالۀ ران
• تورم کیسه های بیضه
• ترشح از واژن
• درد در قسمت تحتانی شکم
• عفونت چشمی در نوزاد تازه متولد شده
