افزایش هورمونهای مردانه شایعترین اختلال غدد درون ریز در خانمها در سن باروری می باشد. میزان شیوع آن 8 درصد است. یعنی از هر 12 نفر خانم یک نفر مبتلا به آن می باشد. هورمونهای مردانه در خانمها توسط غدد فوق کلیه و تخمدانها تولید می شوند، ولی بافت چربی در خانمها می تواند هورمونهای مردانه ضعیف را تبدیل به هورمونهای مردانه قوی نماید. هورمونهای مردانه زیادی، بافتها و اعضاء مختلف در بدن را می توانند تحت تاثیر قرار داده و سبب ظهور علائم و نشانه های خاصی گردند. در بدن خانمها 5 نوع هورمون مردانه وجود دارد که عبارتند از تستوسترون، دی هیدرواپی آندرسترون سولفات، دی هیدرواپی آندرسترون، آندروستندیون و آندروستندیول.
تخمدانها 25 درصد تستوسترون، 50 درصد آندروستندیون و 20 درصد دی هیدرواپی آندرسترون موجود در گردش خون را تولید می کنند. تستوسترون هورمون مارکر تخمدانها می باشد. تمامی دی هیدرواپی آندرسترون سولفات و 80 درصد دی هیدرواپی آندرسترون توسط غدد فوق کلیه ترشح می شوند. دی هیدرواپی آندرسترون سولفات توسط تخمدانها ترشح نمی شود و بعنوان مارکر هورمون مردانه غدد فوق کلیه از آن استفاده می شود. مطلب مهم تبدیل آندروستندیون و مقداری از دی هیدرواپی آندرسترون در بافت چربی به تستوسترون می باشد. بنابراین خانمهائیکه دارای بافت چربی زیادی هستند، میزان هورمون تستوسترون آنها بیشتر است. هورمونهای مردانه موقعی می توانند اثرات خود را اعمال کنند که بتوانند روی گیرنده های خود در روی سلولها بنشینند و یا به آنها متصل شوند. از 5 هورمون مردانه فوق فقط تستوسترون و دی هیدرواپی آندرسترون است که می توانند گیرنده های خود را فعال نمایند. در خانمهائیکه در سن باروری هستند، 25 درصد تستوسترون موجود در گردش خون از تخمدانها و 25 درصد آن نیز از غدد فوق کلیه منشاء می گیرند. بقیه 50 درصد در بافت چربی از سایر هورمونهای مردانه ساخته می شود.
هورمونهای مردانه مسئول مردزائی هستند و همین هورمونها می باشند که سبب افتراق جنین بصورت مرد می شوند. حتی اگر جنین از نظر ژنتیکی پسر باشد ولی فاقد هورمون مردانه باشد، به شکل دختر متولد خواهد شد. بعد از تولد در نوزاد پسر، هورمونهای مردانه سبب ظاهر شدن خصوصیات مردانه در سن بلوغ می شود، که به آنها خصوصیات جنسی ثانویه می گویند. در یک پسر اگر بعد از تولد بعلت مشکلاتی فاقد اثرات هورمون مردانه باشد، خصوصیات جنسی مردانه در آنها ایجاد نخواهد شد. اگر در یک خانمی نیز هورمونهای مردانه افزایش یابند سبب ایجاد علائم مردانه در خانمها خواهند شد که بعضی از این علائم غیر قابل برگشت هستند.
علل زیادی در خانمها سبب افزایش میزان هورمونهای مردانه می گردند که سر دسته آنها بیماری تخمدان پلی کیستیک است که در آن هر دو تخمدان پر از کیست می باشند. خانمها نباید آنرا با بیماری کیست تخمدان اشتباه بکنند. بعضی از بیماریهای غدد فوق کلیه مثل پر کاری آن نیز سبب افزایش هورمونهای مردانه می شوند. یک علت مهم دیگر که کم هم نیست، مصرف هورمونهای مردانه به اشکال مختلف است که شایعترین آن در ورزشکاران جهت بدن سازی می باشد. گاهاً علت آن بعضی بیماریهای خطیر مثل سرطان تخمدان می باشد.
وقتی هورمونهای مردانه زیادی در خانمها وجود داشته باشند سبب بروز علائم زیر می شوند که در عده ای شدید و در عده ای خفیف هستند.
علائم زیادی هورمونهای مردانه را با اثرات آنها بر روی بافتهای مختلف بررسی می کنیم:
1. اثر بر روی مو: هورمونهای مردانه مردانه سبب رویش موی صورت و تنه و سبب ریزش موی سر می شوند. خانمها هیچوقت دچار طاسی سر نمی شوند، چون فاقد هورمون مردانه به مقدار زیاد هستند. اگر در خانمی میزان هورمونهای مردانه افزایش یابد، موهای سر وی شروع به ریزش کرده و موهای صورت و تنه افزایش می یابند.
2. اثر روی پوست: هورمونهای مردانه با اثر بر روی غدد چربی پوست سبب ایجاد جوش صورت و تنه می شوند. یکی از علائم اولیه بلوغ در پسرها جوش صورت است.
3. اثر بر روی طنابهای صوتی: هورمونهای مردانه سبب رشد طنابهای صوتی و کلفت شدن صدا می شوند. در خانمهائیکه دارای هورمونهای مردانه زیادی هستند، صدا کم کم کلفت می شود و متاسفانه از مواردی است که حتی پس از درمان همچنان باقی می ماند.
4. اثر بر روی دستگاه تناسلی: هورمونهای مردانه زیادی سبب رشد کلیتوریس در خانمها می شود که اگر آن زیاد باشد، سبب ایجاد مشکلات بعدی خواهد شد.
5. اثر بر روی رحم: اگر میزان هورمونهای مردانه خیلی زیاد شود عادات ماهیانه را به هم می زنند. در ضمن مشخص شده است که وجود مقادیر زیادی از هورمون مردانه به مدت زیاد سبب افزایش خطر سرطان رحم می شود.
تشخیص و درمان به موقع این بیماری دارای اهمیت زیاد است. گاها بعضی خانمها فقط دارای یک افزایش مختصر در موهای بدن هستند که پس از بررسی مشخص می شود که خدای نکرده دارای سرطان تخمدان هستند. در ضمن در مورادیکه علت بیماری خوش خیم است، اگر درمان دیر صورت بگیرد، خانم مبتلا به علائم مرد زائی شده که حتی پس از درمان نیز برای وی مشکل ساز خواهند شد.
جهت تشخیص دقیق معمولا نیاز به بررسیهای آزمایشگاهی اولیه است گه گاها نیز این بررسیها پیچیده هستند. در صورت لزوم از روشهای تصویر برداری نیز استفاده می شود. درمان معمولا توسط داروهای خوراکی است که اثرات بهبود بالینی معمولا پس از 12-6 ماه درمان ظاهر می شوند. در طول درمان، باید از روشهای جلوگیری از حاملگی قطعی استفاده کرد، چون داروهائیکه تجویز می شوند بر روی جنین دارای اثرات سوء شدید هستند.
