تعریف.
چاقی حالتی است که با تجمع بیش از حد چربی در بدن مشخص می شود. به صورت متعارف، چاقی به حالتی گفته می شود که وزن بدن حداقل 20% بالاتر از وزن استانداردی باشد که در جدولهای معمولی وزن- قد ارائه شده است. روش دیگر و دقیق تر بررسی چاقی، اندازه گیری مقدار چربی بدن و یا شاخص جرم بدن (BMI) است. میزان BMI در حالت سلامتی عموماً در حدود 20 تا 25 است. افراد چاق به گونه ای غیر عادی نسبت به نشانه های غذا در محیط اطرافشان و مزه ی غذاها حساس بوده و قادر نیستند در صورت مهیا بودن غذا دست از خوردن بردارند. آنان معمولاً به تمامی انواع محرکهای بیرونی خوردن حساسند، اما به پیامهای درونی معمول گرسنگی نسبتاً پاسخ نمی دهند. بعضی از آنها قادر نیستند بین گرسنگی و سایر انواع دلتنگی یا ناخشنودی تمایز قایل شوند.
ويژگي ها برای اختلال پرخوری
A . دوره های مکرر پرخوری دارای دو خصوصیت زیر است:
(1) خوردن مقداری غذا در مدت زمان خاصی(مثلاً هر دو ساعت) که قطعاً بیش از آن چیزی است که اکثر مردم در مدت مشابه و تحت شرایط مشابه می خورند.
(2) احساس فقدان کنترل بر خوردن ضمن دوره پرخوری (مثلاً احساس اینکه شخص نمی تواند خوردن را متوقف کند و یا بر میزان و نوع آنچه می خورد کنترل داشته باشد)
B. دوره های پرخوری که با سه تا (یا بیشتر) از خصوصیات زیر همراه است.
(1) خوردن سریعتر از حالت طبیعی
(2) خوردن تا زمانی که سیری توأم با احساس ناراحتی ظاهر شود.
(3) خوردن مقادیر زیادی غذا هنگامی که فرد از لحاظ جسمی گرسنه نیست.
(4) خوردن در تنهایی به دلیل احساس شرم از مقدار غذایی که خورده می شود.
(5) احساس تنفر از خود، افسردگی یا احساس گناه شدید پس از پرخوری.
C. ناراحتی بارز در مورد پرخوری وجود دارد.
D. پرخوری به طور متوسط حداقل 2 روز در هفته برای 6 ماه روی می دهد.
توجه: روش تعیین فراوانی پرخوری با روش مورد استفاده برای جوع عصبی متفاوت است پرخوری همراه با رفتارهای نامتناسب جبرانی نیست(مثل پاکسای روزه داری، ورزش مفرط) و منحصراً در جریان بی اشتهایی عصبی یا جوع عصبی روی نمی دهد.
C. همه گیر شناسی
1. بیشتر از نیمی از مردم ایالات متحده چاق هستند.
2. چاقی در زنان شایعتر از مردان است.
3. شیوع چاقی در زنان متعلق به طبقات پایین اجتماعی- اقتصادی، 6 برابر بیشتر از زنان متعلق به طبقات بالای اجتماعی- اقتصادی است.
عواملي كه در بروز چاقی نقش دارند
1. عوامل زیست شناختی. یک فرضیه این است که پیامهای متابولیکی که پس از صرف غذا به گیرنده های هیپوتالاموس می رسند مختل می گردند و به این ترتیب احساس گرسنگی باقی مانده و شخص به خوردن ادامه می دهد. فرضیه دیگر این است که هورمون لپتین که بوسیله سلولهای چربی ساخته شود، به عنوان ترموستات(دماپا) چربی عمل می کند. هنگامی که سطح خونی لپتین پایین می آید، چربی بیشتری مورد استفاده بدن قرار می گیرد و هنگامی که سطح لپتین افزایش می یابد ، میزان مصرف چربی کاهش می یابد. تحقیقات بیشتری در این زمینه باید انجام گیرد. برخی شواهد نشان می دهند که دستگاه اعصاب مرکزی(CNS) ، بویژه نواحی هیپوتالامیک جانبی و شکمی- میانی، مصرف غذا را در پاسخ به تغییر نیاز به انرژی تنظیم می نماید و به این منظور ذخایر چربی را به عنوان پایه ای برای تعیین یک نقطه تنظیم اختصاصی مورد استفاده قرار می دهد. این نقطه تنظیم در افراد مختلف یکسان نیست و بستگی به قد و ساختمان بدنی افراد دارد.
2. عوامل ژنتیکی. حدود 80% بیماران چاق دارای سابقه خانوادگی چاقی هستند. دوقلوهای تک تخمکی که به صورت جداگانه پرورش یافته اند ممکن است هر دو چاق باشند و این مسئله احتمال ارثی بودن چاقی را مطرح می نماید. ولی تاکنون هیچ گونه نشانگر ژنتیکی اختصاصی برای چاقی شناسایی نشده است.
3. فعالیت جسمی. کاهش چشمگیر فعالیت جسمی در جوامع مرفه نقش مهمی در افزایش چاقی دارد. بی تحرکی، مصرف انرژی را محدود می کند. هرچند به دنبال افزایش مصرف انرژی در گسترة وسیعی از نیازهای انرژی، مصرف غذا افزایش می یابد. زمانی که فعالیت جسمی به کمتر از یک سطح حداقل نزول می کند، مصرف غذا متناسب با آن کم نمی شود.
5. عوامل روانشناختی. هر چند عوامل روانشناختی در پیدایش چاقی اهمیت اساسی دارند، هنوز معلوم نیست که این عوامل چگونه باعث چاقی می شوند. مکانیسمهای تنظیم غذا نسبت به تأثیرات محیطی حساس است و مشخص شده است عوامل فرهنگی، خانوادگی، و سایکودینامیک همگی در پیدایش چاقی نقش دارند. هر چند بسیاری از پژوهشگران سوابق خانوادگی خاص، عوامل زمینه ساز، ساختارهای شخصیتی و تعارضات ناخودآگاه را به عنوان عامل چاقی معرفی کرده اند، ولی بیماران چاق ممکن است در هر زمینه ی خانوادگی آشفته ای رشد کرده باشند و به هر نوع اختلال روانی قابل تصوری مبتلا باشند. لذا این افراد ممکن است از لحاظ هیجانی دچار اختلال بوده و به علت دسترسی به مکانیسم پرخوری در محیط، یاد گرفته اند که از پرخوری به عنوان وسیله ای برای مدارا با مشکلات روانشناختی استفاده کنند. برخی از بیماران ممکن است پس از طبیعی شدن وزن بدن هیچ نشانه ای از اختلال روانی جدی نشان ندهند، چون از مکانیسمهای قبلی مدارا استفاده نمی کنند.
سیر.
چاقی عوارض جانبی متعددی بر سلامتی بجا گذاشته و با تعداد زیادی از بیماری ها همراهی دارد. میزان مرگ و میر ناشی از سرطان های کولون، رکتوم، و پروستات در مردان چاق، صرف نظر از این که عادت به مصرف سیگار وجود داشته باشد یا نه، بیشتر از مردانی است که وزن طبیعی دارند. میزان مرگ و میر ناشی از سرطان کیسه صفرا، مجاری صفراوی، پستان(پس از یائسگی)، رحم (شامل سرویکس و اندومتر) ، و تخمدان، در زنان چاق بیشتر از زنان دارای وزن طبیعی است. افزایش فشار خون سه برابر و هیپرکلسترولمی دو برابر در افراد سنگین وزن شایعترند. در مجموع چاقی با افزایش احتمال مرگ و میر در سنین پایین تر همراه است.
پیش آگهی کاهش وزن ضعیف بوده و چاقی معمولاً سیر پیشرونده و غیر قابل تغییری دارد. از میان بیمارانی که وزن خود را تا حدود چشمگیری کاهش می دهند، 90% آنها در نهایت مجدداً دچار افزایش وزن می گردند. پیش آگهی بخصوص در مواردی بد است که چاقی از دوران کودکی شروع شده باشد زیرا در این حالت شدیدتر و مقاوم تر به درمان است و احتمال همراهی بیشتری با آشفتگی های هیجانی دارد.
درمان چاقی
1. رژیم غذایی. عموماً بهترین روش کم کردن وزن، مصرف یک رژیم غذایی متعادل حاوی 1100 تا 1200 کالری می باشد. این نوع رژیم غذایی را می توان تا مدتهای طولانی ادامه داد. ولی باید از مکملهایی نظیر ویتامینها، بویژه آهن، اسید فولیک، روی، و ویتامین B6 نیز استفاده کرد. روزه داری شدید و تعدیل نشده نیز به منظور کاهش وزن در مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد، ولی این امر با افزایش عوارضی نظیر افت وضعیتی فشار خون، دفع سدیم از ادرار، و اختلال تعادل نیتروژن همراه خواهد بود. رژیم های نو ظهور و عجیب برای افراد چاق اغوا کننده اند. هر چند این رژیمها در ابتدا مؤثرند اما به محض قطع رژیم و بازگشت به عادتهای غذایی معمول، انگیزه ی پرخوری برای فرد چند برابر می شود.
2.ورزش. افزایش فعالیت فیزیکی افرادی که قبلاً تحرک زیادی نداشته اند، می تواند در عمل سبب کم شدن مصرف غذا توسط آنها گردد. ترکیب افزایش مصرف کالری و کاهش میزان غذایی مصرفی، باعث شده است که افزایش فعالیت فیزیکی یکی از ویژگیهای بارز و مطلوب تمام برنامه های کاهش وزن باشد. ورزش همچنین به تداوم کاهش وزن نیز کمک می کند.
4. جراحی. بای پس معده روشی است که با قطع کردن یا دوختن یکی از انحناهای معده ،حجم آن را کمتر می کنند. در روش گاستروپلاستی اندازه دهانه معده را کم می کنند تا عبور غذا از آن به آهستگی انجام شود. نتایج این اعمال با موفقیت همراه بوده اند، اگر چه استفراغ، اختلالات الکترولیتی، و انسداد نیز ممکن است رخ دهند. بعد از جراحی معده، ممکن است سندرمی به نام dumping که شامل تپش قلب، ضعف، و تعریق است به دنبال خوردن مقادیر زیاد کربوهیدرات در یک وعده رخ دهد، برداشتن چربی به طریق جراحی (لیپکتومی) به اهداف زیبایی انجام می گیرد و هیچ اثری بر کاهش وزن در درازمدت ندارد.
5. روان درمانی. اصلاح رفتار موفقیت آمیز ترین روش رواندرمانی است. به بیماران آموزش داده می شود سرنخهای رفتار غذا خوردن راتشخیص داده و الگوهایی را برای رفتار غذا خوردن خود ایجاد کنند. درمانهای مبتنی بر شرطی سازی عامل که از پاداشهایی نظیر جایزه یا لباس نو برای تقویت کاهش وزن استفاده می کنند نیز موفقیت آمیز بوده اند. گروه درمانی به حفظ انگیزش، بهبود شناسایی افرادی که وزن خود را کم کرده اند، و ارائه آموزشهایی درباره تغذیه کمک می کند. رواندرمانی بینش مدار عموماً مؤثر نبوده است.
6. رویکرد جامع. شامل ارائه تسهیلات(مثل اتاق اندازه گیری متابولیک) و پرسنل (مثل متخصص تغذیه، و روانشناسی ورزشی) در یک مرکز واحد است؛ هر چند این امکانات به ندرت در دسترس هستند. با همان منابع موجود(مثل دستورالعمل های درمان) و استفاده ی هوشمندانه از یک رویکرد منسجم که شامل ترکیبی از ورزش، رواندرمانی، و دارودرمانی باشد می توان برنامه های با کیفیتی طرح ریزی نمود.
