سنگ کلیه از بیماری‌های خوش‌خیم کلیوی می‌باشد که به عوامل فردی و محیطی بستگی دارد. سنگ‌هاي توليد شده از نظر جنس و اندازه با هم متفاوت هستند. سنگ کليه از مواد مختلفي تشکيل مي‌شود و اندازه‌هاي متفاوتي دارد(مي‌تواند به صورت يک رشته موي ميکروسکوپي باشد و يا آن قدر بزرگ شود که تمام کليه را فرا گيرد). تقريباً حدود 80% از سنگ‌هاي کليه از طريق ادرار دفع مي‌شوند ولی اگر سنگ بيش از اندازه بزرگ باشد در درون کليه باقي مانده و محل خروج ادرار را مسدود مي‌کند. که در این صورت نوع درمان تغییر می‌کند.
ابتدا در رابطه با کلیه و وظایف آن بیشتر بدانیم:
وظایف اصلی کلیه‌ها:
1)کليه‌ها آب بدن را تنظيم مي‌کنند:
براي اين‌که بدن شما به درستي و به نحو مطلوب فعاليت کند باید داراي حجم مناسب آب باشد. يکي از مهم‌ترين وظايف کليه‌ها برداشت آب زائد يا حفظ آب بدن در موارد ضروری مي‌باشد.
2)کليه‌ها مواد زائد را خارج مي‌سازند:
مايعات بدن و مواد در خون بايد به میزان مناسب وجود داشته باشند تا بدن به درستي بتواند کارکردش را انجام دهد.
به عنوان مثال: سديم و پتاسيم مواد معدني می‌باشند که از مواد غذايي به‌دست مي‌آيند. اين مواد معدني براي سلامتي لازم هستند ولی بايد به میزان تعیین شده از آن‌ها ذخیره شود. مواقعی که کليه‌ها به‌درستي فعاليت کنند، مواد اضافی از بدن به داخل ادرار ترشح مي‌شوند. کليه‌ها در تنظيم ساير مواد معدني در بدن مثل: کلسيم و فسفر که براي تشکیل استخوان لازمند، کمک مي‌کنند. مواد زائد مانند: اوره و کراتينين نيز بايد از بدن خارج شوند. اوره و ساير مواد زائد زماني که بدن پروتئين‌هایی مانند گوشت را تجزيه مي‌کند، ایجاد می شوند. در مواردی که از فعاليت کليه‌ها کم میشود، اوره و کراتينین در خون افزايش می یابد.
بسياري از محصولات زائد اگر از مايعات بدن خارج نشوند براي بدن سمي هستند به عنوان مثال وقتي فردي دارويي مصرف مي‌کند، مواد زائد شيميايي که از مصرف اين دارو در بدن ظاهر میشود، توسط کليه‌ها دفع می‌شوند.
3)تشکیل هورمون توسط کلیه‌ها:
کليه‌هاي سالم، ماده شيميايي مهمي به‌نام هورمون‌ها را نيز مي‌سازند. اين هورمون‌ها در جريان خون گردش کرده و برخی از عملکردهاي بدن را مانند: فشارخون، ساخت گويچه‌هاي قرمز و برداشت کلسيم از روده‌ها را تنظيم مي‌کنند.
علائم:
بيماري کليوي غالبا بدون درد گسترش پیدا می‌کند و منجر به تخریب فعالیت‌های کلیه‌ها می شود. بنابراين افراد در معرض خطر پيشرفت بيماري کليوي، بايد به‌طور مرتب مورد ارزیابی پزشکی قرار گیرند. اين افراد کساني هستند که مبتلا به بيماري قند، ديابت، پرفشاري خون، بيماري عروقي و همچنین وابستگان نزديک افراد مبتلا به بيماريهاي ارثي کليه مي‌باشند.
علائم باليني سنگ کليه:
-درد شديد در ناحیه پهلوها
-دفع ادرار خوني يا تغيير رنگ ادرار
-کاهش اشتها و یا در مواقعی بی‌اشتهایی
-بوي بد ادرار
-خروج ادرار به صورت غیر پیوسته
مهم ترین علائمی که در یک بیمار کلیوی می‌توان مشاهده نمود شامل:
1)خستگي
2)پرفشاري خون
3)ورم چشم، دست يا پاها
4)دفع ادرار خوني، تيره يا به رنگ چاي
5)شب ادراري(بيشتر از يک بار در موقع خواب)
6)کاهش اشتها(کاهش وزن)
7)خارش مداوم
زماني که کليه‌ها کارکردشان را از دست دهند مواد زائد و مايعات در بدن تجمع پيدا کرده و شما نياز به درمان با دياليز(براي تصفيه خون يا به وسيله ماشين يا از راه شکم و به‌صورت دياليز صفاقي) يا پيوند کليه داريد.
حال علائم دیگر بیماری سنگ کلیه:
سنگ کليه مي‌تواند بدون علامت باشد تا زماني که کليه را از کار بيندازدو یا حتی علامت دار گردد. يعني ممکن است کليه سنگ بسازد، علائم هم ندهد و کسي هم متوجه نشود و در نهايت روزي کليه را نارسا کند. يکي از مهم‌ترين علائم سنگ کليه درد است. اين درد شب‌ها شروع شده و فرد را از خواب بيدار مي‌کند. در واقع درد سنگ کليه شديد و غيرقابل تحمل است. يکي ديگر از علائم سنگ، تغيير رنگ ادرار به صورت خوني است. بعضي از بيماران سنگ کليه، با علامت عفونت مراجعه مي‌کنند. سنگ‌هاي لگنچه كليه با درد پهلوها و پشت شروع مي‌شود(قولنج كليوي يا درد كوليكي) و با حركت سنگ به طرف پايين و حالب درد به تدريج به كشاله ران و اندام تناسلي منتقل میشود. درد كوليكي يكي ازشديد ترين دردهايي است كه انسان تجربه مي‌كند. امكان دارد اين درد همراه با علائم گوارشي نظير تهوع و استفراغ و يا حتی شوك باشد.
درد چه موقع ايجاد مي‌شود؟
سنگ وقتي که بخواهد دفع بشود، درد ايجاد مي‌کند و وقتي که ثابت شد، درد از بين مي‌رود، بايد به کمک سونوگرافي و عکس راديولوژي مخصوص کليه و مجاري ادرار، اين سنگ پیدا شود.
چرا کليه بعضي از افراد سنگ ساز است؟
اگر غلظت مواد داخل ادرار زياد شود، مي‌تواند زمينه ساز سنگ کليه شود يا در برخي موارد زمينه‌هاي ارثي براي تشکيل سنگ موثر است که فرد را مستعد ابتلا به بیماری سنگ کلیه می‌کند.
چگونگی ایجاد سنگ:
زمانی که غلظت مواد در داخل يک محلول بيش از حد شود، در نهايت به حالت فوق اشباع در مي‌آيند و به کريستال تبديل شده و رسوب مي‌کنند. وقتي غلظت مواد در ادرار زياد شود، زمينه تشکيل هسته سنگ در ادرار فراهم می شود. زمانی هم که اين هسته اوليه ايجاد شد، ساير مواد دور اين هسته رسوب مي‌کنند و سنگ بزرگ مي‌شود.
جنس اين سنگها معمولاً چيست؟
شايع ترين نوع سنگ کليه، سنگ‌هاي کلسيمي هستند. شايد حدود 80 تا 85 درصد از انواع سنگ‌هاي کليوي سنگ‌هاي کلسيمي باشند. اين سنگ‌هاي کلسيمي هم عموماً به صورت نمک‌هاي کلسيم ایجاد می‌شوند. مثلاً: اگزالات کلسيم يا فسفات کلسيم، بعد از سنگ‌هاي کلسيمي، سنگ‌هاي عفوني، اسيد اوريکي و ساير انواع سنگها شيوع دارند. ولي اکثر افرادي که گرفتار سنگ کليه مي‌شوند، در واقع گرفتار سنگ هاي کلسيمي هستند.
برخي افراد هستند که بدنشان به کلسيم اضافه نياز دارد، مثلاً: زنان باردار و کساني که دچار پوکي استخوان هستند. در برخي موارد سنگ کليه، ما به بيمار تجویز می‌کنیم كه بيشتر كلسيم مصرف كند. مثلاً در سنگ‌هاي اگزالات کلسيم، اگر بیمار کلسيم بيشتري مصرف کند، اين کلسيم در روده به اگزالات متصل مي‌شود و اصلاً از روده جذب نمي‌شود و به اين ترتيب، يون اگزالات که افزايش آن در ادرار باعث تشکيل اگزالات کلسيم در کليه شده و رسوب کرده و سنگ اگزالات کلسيمي تشکيل داده، اصلاً وارد بدن نمي‌شود.
مواردی که منجر به ایجاد سنگ کلیه می‌شوند:
از جمله موارد موثر در ایجاد سنگ کلیه شیوه زندگی و وراثت می‌باشند. محل زندگي بيماراني که داراي سنگ کليه هستند به‌طور معمول در مناطقی با هواي گرم و مرطوب است تا هواي سرد
رژيم غذايي نيز يکي از عوامل کليدي، موثر در پیشگیری از سنگ کلیه می‌باشد همچنین مصرف ادویه‌جات مثل فلفل نيز خطر ابتلا به بيماري را افزايش مي‌دهند.
تشخيص سنگ کليه:
به وسيلة عکس برداري و يا سونوگرافي وجود سنگ در بخشهاي مختلف کليه تشخيص داده مي‌شود؛ همچنين در مواردي که شک وجود دارد مي‌توان از روش‌هاي تصوير برداري و همچنین آزمایشات خون و ادرار نيز استفاده کرد.
انجام موارد زیر در تشخیص سنگ‌کلیه الزامی است:
1-آزمايشات كشت و تجزيه ادرار جهت بررسي عفونت و خون در ادرار
2-آزمايش خون: در صورتي كه افزايش گلبول هاي سفيد ديده مي‌شود به عفونت مشكوك مي‌شويم.
3-عكس ساده شكم: به طور كلي محل اغلب سنگها را مشخص مي‌كند.
4-عكسIVP يا اصطلاحاً رنگي: كه با تزريق ماده حاجب انجام شده و جزئيات كليه‌ها، حالب و مثانه را مشخص مي‌كند.
5-سونوگرافي: كه وجود احتمالي سنگ و يا انسداد را در سيستم ادراري نشان مي‌دهد.
سونوگرافي دستگاه ادراري:
دستگاه ادراري در هر دو جنس از دو کليه، دو ميزناي (حالب)، مثانه و پيشابراه تشکيل شده است. اصولاً تمامي بخشهاي دستگاه ادراري با سونوگرافي قابل بررسي است، اما حالب طبيعي معمولاً به جهت آنکه قطر بسيار کمي داشته و دو جدار آن به صورت مجازي روي هم خوابيده‌اند، در سونوگرافي ديده نمي‌شوند. سونوگرافي کاربردهاي متعددي در بررسي دستگاه ادراري دارد که از آن جمله مي‌توان به بزرگ شدن کليه‌ها به علت پس زدن ادرار ناشي از انسداد با سنگ يا ديگر توده‌ها، بررسي تومورها، کيست‌ها و آبسه‌هاي کليه، بررسي اندازه کليه در بيماراني که پيوند کليه شده‌اند، ارزيابي پروستات، مثانه و... اشاره نمود.
آمادگي‌هاي پيش از انجام سونوگرافي دستگاه ادراري:
براي بررسي مثانه و مجاورات آن بايد مثانه پر باشد. اما مثانه لبريز از ادرار(به شدت پر) به علت پس زدن ادرار به حالب‌ها و سيستم جمع کننده ادرار و لگنچه‌هاي کليه ممکن است منجر به تشخيص اشتباه شود.
وجود پانسمان و زخم پوستي در محل کليه‌ها از دقت سونوگرافي مي‌کاهد. مثلاً در سوختگي‌هاي شديد انجام سونوگرافي تقریباً غيرممکن است.
اقدامات عمومي اولیه:
-مصرف مايعات فراوان بخصوص يک تا سه ساعت بعد از غذا
-محدوديت مصرف پروتئين‌ها
-محدوديت مصرف نمک‌ها
-مصرف غذاهاي حاوي پتاسيم
-محدوديت مصرف غذاهاي حاوي اگزلات
-درمان عفونت‌هاي ادراري
-محدوديت مصرف کربو هيدرات ها
-مصرف روغن ماهي
-عدم مصرف بعضي از داروها و مصرف داروهاي ديگر
-پيشنهاد به مصرف مايعات فراوان با هدف ادرار بيش از 2 ليتر در 24 ساعت که بايد مصرف مايعات بيش از 3 ليتر باشد.
