حجامت چيست؟
حجامت نام يک روش درماني است که بصورت ايجاد مکش در مواضعي خاص از بدن و خون‌گيري از آن مواضع ايجاد مي‌شود، زمانيکه بادکش به تنهايي ايجاد مي‌شود حجامت گرم و خشک (Dry Cupping) ناميده مي‌شود و زمانيکه پس از بادکش بوسيلۀ ايجاد خراش سطحي و بادکش مجدد از بدن خون گرفته مي‌شود حجامت تر(Wet Cupping) (Blood letting), (Scarification) ناميده مي‌شود.
مقدار خون گرفته شده در حجامت
در حجامت تر پس از ايجاد بادکش و خراش سطحي پوست که نبايد از اپيدرم و درم گذر کند طي سه الي پنج مرحله بادکش که به مدت 20 دقيقه به طول مي‌انجامد حدود 5 الي 70 سي‌سي خون گرفته مي‌شود. و در برخي از افراد بعد از دو مرحله بادکش خون‌گيري بطور طبيعي متوقف مي‌گردد. در اينگونه افراد نيازي به خراش مکرر براي خون‌گيري بيشتر نيست.
سابقۀ تاريخي حجامت
براساس مستندات تاريخ علمي و تاريخ نقلي سابقۀ حجامت به هفت هزار سال قبل برمي‌گردد. براساس نقل منابع ديني، حجامت از سنّت‌هاي پيامبران است و تاريخ آن با عمر رسالت پيامبران برابري مي‌کند. به دستور ادريس پيامبر در تصويري روي سردرب اهرام ثلاثه مصر، حجامت معرفي گرديده و تاکنون باقي است.
جايگاه حجامت در دين اسلام
حجامت جزء احکام امضايي اسلام است و رسول اکرم (ص) مي‌فرمايند: در شب معراج زمانيکه به آسمان هفتم صعود کردم هيچ ملکي از ملائک از من گذر نکردند مگر اينکه گفتند يا محمّد حجامت کن و امتت را به حجامت امر کن، روايات فراواني نشان مي‌دهد که رسول اکرم (ص) و ائمه (ع) خود حجامت مي‌کردند و ويژگي‌هاي درماني حجامت را براي امت اسلام برشمرده‌اند و آن را جزء سنّت‌هاي انبياء و ارکان طب در اسلام دانسته‌اند و قواعد و آئين تجويز حجامت را بيان فرموده‌اند، برخي از علما آموزش حجامت را براي افراد واجب کفايي دانسته‌اند، مراجع عظام تقليد پيرامون حجامت احکام مساعد صادر نموده‌اند، شوراي نگهبان قانون اساسي مجموعۀ بخشنامه‌هاي صادرشده عليه حجامت را خلاف شرع شناخته است. و برخي از مراجع انجام حجامت را مستحب مؤکد مي‌دانند جهت‌گيري روايات و تأکيد فراوان دين اسلام حجامت را موجب پيشگيري از بيماريهاي جسمي و رواني دانسته و براي درمان بيماريهاي خوني (ناشي از غلبه خون) تجويز نموده‌اند.
موقعيت حجامت درطب سنتي ايران
طب اسلامي و طب سنتي ايران، حجامت را جزء يکي از ارکان درمان به حساب مي‌آورند، تمامي حکماي بزرگ، حجامت را در درمان بيماري‌ها به کار گرفته‌اند و در موارد فراواني آن را تجويز کرده‌اند، شيخ‌الرئيس ابوعلي‌سينا در کتاب «قانون در طب»، محمد زکرياي رازي در کتاب «الحاوي»، اخويني در کتاب «آداب المتعلمين» و سيد اسماعيل جرجاني در کتاب «ذخيره خوارزمشاهي» بطور تفصيلي پيرامون حجامت و قانونمندي‌ها و موارد تجويز آن صحبت کرده‌اند، تمام موارد تجويزي که حکما براي درمان بيماري‌ها برشمرده‌اند قابل اجرا و داراي برد درماني قابل توجه است.
جالينوس که پدر طب در جهان شمرده مي‌شود مباحث مفصلي پيرامون حجامت دارد که در بيشتر منابع طب سنّتي مطرح گرديده است.
در کتاب‌شناسي طب اسلامي و طب سنّتي ايران بيش از 1400 جلد کتاب به چشم مي‌خورد که تقريباً در تمامي آنها پيرامون حجامت و کاربرد آن در درمان بيماريهاي گوناگون صحبت شده است و يا رساله‌هاي ويژه‌اي پيرامون آن نگاشته شده است.
موقعيت حجامت در جهان
تقريباً تمامي کشورهاي جهان با حجامت آشنا هستند و به صورت سنّتي و علمي از آن براي درمان بيماري‌ها استفاده مي‌کنند، در کشورهاي آفريقايي حجامت بصورت سنّتي استفاده مي‌شود، در آفريقاي جنوبي برخي از پزشکان از حجامت در درمان بهره مي‌برند. در کشورهاي آسيايي مانند هندوستان از حجامت استفاده سنّتي مي‌شود ولي با وجود اينکه ساشرتا يکي از بزرگان جراحي در هند از حجامت بهره مي‌برده است ولي در سيستم درماني کشور به صورت فراگير وجود ندارد، طب آيوروداي هندي از حجامت بهره مي‌گيرد و نظرات ويژه‌اي پيرامون آن ابراز داشته است، در کشور بزرگ چين از حجامت به صورت گسترده‌اي در درمان بهره مي‌گيرند، بويژه حجامت گرم و خشک که به صورت سامان يافته در مطب‌ها و بيمارستان‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و در کشورهاي شوروي سابق با حجامت آشنايي عميق وجود دارد ولي در سيستم درمان رسمي آن مرسوم نيست.
در کشورهاي اروپايي حجامت مورد توجه ويژه دانشمندان قرار گرفته و تحقيقات قابل توجهي پيرامون آن صورت گرفته است، کشور آلمان و انگليس از آن جمله است. در ايالات متحده آمريکا اخيراً حجامت مورد توجه قرار گرفته است و مراکزي براي تحقيق پيرامون آن تأسيس شده و کتبي نيز منتشر گرديده است. در کشورهاي اسلامي در کشور مصر، سوريه و مالزي، تحقيقات خوبي پيرامون حجامت صورت گرفته است و در کشور عربستان سعودي به صورت سنّتي اجرا مي‌شود.
موقعيت قانوني و اجرايي حجامت در ايران
بهرام گور يکي از پادشاهان ساساني پس از اينکه به وسيله حجامت بيماري خود را درمان کرد دستور فراگيري حجامت را در کشور صادر نمود، از آن پس حجامت در دانشکده‌هاي پزشکي آن زمان ايران تدريس مي‌شد و پس از اسلام نيز خلفاي عباسي از حجامت بهره مي‌گرفتند و روند بهره‌برداري از حجامت در کشور ادامه داشت و به صورت يک روش پيشگيري و يک سنّت در بهار و پائيز از آن استفاده مي‌شد و حکما نيز براي درمان بيماري‌ها از آن بهره مي‌گرفتند. چهل تيغ براي درمان بيماريهاي کودکان هنوز در فرهنگ عامه مشهور است. در سال 1334 با وضع قانون نظارت بر درمان حجامت ممنوع شد و به توصيه اولين گروه متخصص طب جديد که از فرانسه فارغ‌التحصيل شده بودند حجامت برچيده شد ولي به صورت سنّتي در جوامع حاشيه‌اي کشور اجرا مي‌شد.
تا اينکه در سال 1364، در جمعي از پزشکان که به منظور احياي فرهنگ طب اسلامي گرد هم آمده بودند حجامت مطرح و مورد توجه قرار گرفت و در سال 1369 در قالب مؤسسه تحقيقات حجامت ايران به ثبت رسيد و در سال 1377 همکاري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي با مؤسسه شروع گرديد و در سال 1380 بخشنامه‌هاي صادرشده خلاف حجامت توسط ديوان عدالت اداري و براساس رأي شوراي نگهبان قانون اساسي ابطال گرديد و در سال 1382 در قالب برنامۀ نظارتي ويژه به وسيله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي به رسميت شناخته شد، و بر اين اساس پزشکان علاقمند، پس از اخذ گواهي آموزش از مؤسسه تحقيقات حجامت ايران و ارائه آن به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي پروانه حجامت دريافت مي‌کنند و براساس مفاد آموزشي مؤسسه طرح‌هاي درماني آن را به اجرا درمي‌آورند و جهت‌گيري درمان با حجامت در مطب‌هاي داراي مجوز، تحقيقاتي است و کيفيت رعايت بهداشت آن با نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي کنترل مي‌گردد. عليرغم تبليغات سوء عليه حجامت و عدم وجود فرهنگ مناسب کاربرد حجامت در درمان در سال 82 در ايران چهار ميليون مورد حجامت انجام پذيرفته است. و اين رقم نشان مي‌دهد که کارآيي حجامت در درمان توانسته است موانع فرهنگي و تبليغي موجود را پشت سر بگذارد.
انواع حجامت
به‌طورکلي پنج نوع حجامت وجود دارد که به تناسب در کشورهاي گوناگون مورد استفاده قرار مي‌گيرد:
1- حجامت خشک ساده (Dry Cupping) يا بادکش که بيشتر در کشور چين، آلمان و آمريکا مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
2- حجامت تر (Wet Cupping) يا حجامت با خون‌گيري که بيشتر در ايران، کشورهاي اسلامي، عربي، آفريقايي، آسيايي، آمريکا و مناطق گرمسيري مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد.
3- حجامت گرم و خشک که از ابداعات حکماي طب اسلامي است و در ايران و کشورهاي عربي و آمريکا مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
4- حجامت تر سوزني (Needle Cupping) که بيشتر در کشور چين و آمريکا مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
5- حجامت گرم آبي (Water Cupping) که در کشور آمريکا مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
مؤسسۀ تحقيقات حجامت ايران با استفاده از ترکيبي از انواع حجامت‌ها بيش از هفتاد طرح حجامتي را طراحي نموده و براي درمان بيماريهاي گوناگون مورد استفاده قرار مي‌دهد.
