اختلال گوارشی:
علت ایجاد کننده اختلال گوارشی متعدد می‌باشند. مسمومیت با آهن منجر به حملات شدید و مکرر استفراغ و گاه خونریزی گوارش می‌شود. یکی از تظاهرات برجسته مسمومیت با فسفر، استفراغ است. تظاهر اولیه ارگانو فسفره‌ها مشابه به شکم حاد جراحي بوده و با کرامپ‌های شکمی، استفراغ و اسهال و نیز علائم عصبی شروع می‌شود. قارچ‌ها، سم بوتولیسم و غذا به عنوان تشخیص افتراقی باید مدنظر باشند. عوامل شیمی درمانی از علل شناخته شده اسهال-استفراغ سمی هستند.
درمان اختلال گوارش در مسمومین شامل تصحیح آب و الکترولیت و خون، ضد تهوع وریدی برای کنترل استفراغ مداوم، درمان اختصاصی مثل پادزهر درمانی(نظیر مسمومیت با آهن و ارگانو فسفره) یا درمان‌های مداخله‌گرانه مثل داروي شارکول خوراكي(در مسمومیت با تئوفیلین) و اقدامات حمایتی است.
تشنج:
تقریباً هر دارو یا سمی قادر به ایجاد تشنج میباشد، تشنج تاخیری در دوره بهبودی "سندرم محرومیت الکل و مواد مخدر" هم دیده می‌شود. در تشنج ابتدا باید به بررسی راه هوائی و اقدام به دادن اکسیژن نمود. بیماری با تشنج منفرد ساده فقط به تحت نظرگیری و اقدامات حمایتی نیاز داشته ولی در تشنج مکرر یا صرع دائم به لحاظ وخامت اوضاع، درمان سریع و تهاجمی باید صورت پذیرد. کنترل برخی تشنج‌ها مشکل میباشد.(نظیر مسمومیت با داروي تئوفیلین) درمان استاندارد تشنج در مسمومیت با ماده‌ای ناشناخته تجویز مقدار کامل بنزودیازپین(نظیر داروي دیازپام یا لورازپام) سپس فنی توئین میباشد.
آزمایشات پاراکلینیک:
در هر مسمومیت، مطالعات روتینی شامل آزمایشات خون، تعیین الکترولیت‌های سرمی، قند، اوره، کراتینین و کلسیم، آزمایش ادرار، چك اكسيژن خون و نوار قلبي باید انجام پذیرد. چك اكسيژن در خون در بررسی اختلال تنفسی و اختلال اسید- باز به خصوص در بیمار کومائی یا تشنجی ارزشمند است.
اندازه‌گیری آنزیم‌های کبدی اغلب برای بررسی مسمومیت استامینوفن ضروری است. در تمام زنان در سنین حاملگی باید آزمایش ادراری یا خون جهت بررسی تست حاملگی صورت پذیرد. مانیتور كردن PH ادراری در مسمومیت با آسپرين با ارزش است. ادرار بهترین نمونه برای تست‌های غربالگری است. معتادان تزریقی به آزمایشات تخصصی خون نظیر HIV، هپاتیت، کشت خون جهت سپتی سمی(عفونت خون) و رابدومیولیز(تخريب عضله ها) نیازمندند.
عکس سینه برای تشخیص ادم ریوی و ذات الريه راهنمایی مناسب است. سی تی اسکن در صورت وجود صدمات زمینه‌ای بسیار با ارزش بوده و نمونه مايع مغزي نخاعي جهت رد مننژیت در بیماران تب دار و کمائی ارزشمند است.
اقدامات اولیه در برخورد با بیمار مسموم:
شرایطی که فرد مسموم دارای وضعیت بحرانی است شامل: وجود نارسائی تنفسی، تشنج فرد مسموم، وجود کلاپس قلبی- عروقی و اغماء
اقدامات اولیه و اساسی در شرایطی که فرد مسموم دارای وضعیت بحرانی است، شامل حفاظت راه هوائی، برقراری تهویه، برقراری اکسیژناسیون، جلوگیری از آسپیراسیون(برگشت محتویات دستگاه گوارش فرد مسموم به ریه)، کنترل تشنج(در صورتی که وجود داشته باشد)، کنترل هیپوکسی(کمبود اکسیژن مسموم)، افت فشار خون(فشار خون پائین)، هیپوولومی(کاهش حجم مایعات بدن)، تصحیح اختلالات آب و الکترلیت‌های، اسید و باز و اقدامات علامتی و حمایتی، رفع علت و شناسائی سم میباشد.
اقدامات اولیه و اساسی در شرایطی که فرد مسموم دارای وضعیت مسمومیت عادی است شامل: شناسایی سم، دفع سم از معده و روده، خون، رفع آلودگی از پوست و مخاط(در صورت مسمومیت از راه پوستی)، استفاده از پادزهرها مناسب ماده سمی و انجام اقدامات علامتی و حمایتی در صورت لزوم
روش‌های اولیه برای شناسایی سم:
1)گرفتن شرح حال:
پس از گرفتن شرح حال باید پاسخ به این سوالات روشن شود:
1-بیمار با چه ماده‌ای آلوده شده؟ 2-چه موقع آلوده شده؟ 3-به چه طریقی آلوده شده؟ 4-با چه مقداری آلوده شده؟ 5-چه اقداماتی قبل از ویزیت اولیه توسط متخصص انجام شده؟ 6-از چه ناراحتی‌هایی شکایت دارد؟ 7- مهمترین علامت‌های مسمومیت فرد چیست؟ 8-چه تصمیمی باید برای بیمار گرفته شود؟
2)معاینات فیزیکی اولیه:
بررسی سر و گردن از نظر ضربه، توجه به اندازه تغییرات مردمک‌ها و بررسی بو و ترشحات و خشکی دهان، توجه به علائم گوارشی، قلبی، ریوی، عصبی،خونی، پوستی، رفلکس‌ها و توجه به علائم سایر ارگان‌ها
3)آزمایشات پاراکلینیکی:
باید در صورت نیاز به بررسی سم در خون، ادرار و محتویات معده پرداخت. ارزیابی تست‌های کلیوی، خونی، کبدی، قلبی، ریوی، عصبی و سایر تست‌های تخصصی در صورت نیاز، می‌تواند انجام شود.
مهمترین اقدامات اولیه که در زمان برخورد با فرد مسموم باید انجام شود:
*آلودگی پوستی:
-شستشوی پوست با آب و صابون به مدت 15 تا 20 دقیقه
-بررسی علائم و در صورت نیاز تجویز پادزهر
-انجام اقدامات علامتی و حمایتی
*آلودگی چشمی:
-شستشوی چشم با آب یا نرمال سالین به مدت 15 تا 20 دقیقه
-بررسی علائم و د رصورت نیاز تجویز پادزهر مناسب
-انجام اقدامات علامتی و حیاتی
*آلودگی استنشاقی:
-دوری از محوطه آلوده
-تجویز اکسیژن
-در صورت نیاز تجویز پادزهر مناسب
-اقدامات حیاتی و علامتی
*آلودگی خوراکی:
-خارج کردن سم از معده
-دفع سم از روده
-خنثی کردن سم از معده و روده
-دفع سم از خون
-تجویز پادزهر مناسب
-اقدامات حیاتی و علامتی
*خارج کردن سم از معده:
معمولاً تا 4 ساعت پس از مصرف سم باید انجام گیرد که با تجویز"اپیکا" یا شستشوی معده و در صورت عدم دسترسی به آن‌ها با خوراندن آب و تحریک حلق انجام می‌شود.
*اپیکا:
شربتی است بی ضرر که جهت اطفال 1 تا 10 ساله 15 میلی‌لیتر و از سن 10 سال به بالاتر 15 تا 30 میلی‌لیتر تجویز میگردد که پس از 30 دقیقه سبب استفراغ می‌شود، در صورت عدم استفراغ می‌توانید بعد از 30 دقیقه دوز اولیه را تکرار کنید.
مواردی که نباید از شربت اپیکا استفاده شود:
نداشتن رفلکس، خواب آلودگی فرد، اغماء فرد مسموم، وجود تشنج در فرد مسموم، مسومیت با مواد سوزاننده، مسومیت با مواد هیدرو کربنی(نفتی)، خوردن حجم سفت و سخت توسط مسموم، مسموم کمتر از یک‌سال باشد، بیمار مسموم حامله باشد و نرسيدن خون به قلب به صورت حاد وجود داشته باشد.
شستشوی معده:
از لوله گشاد سوراخ دار دهانی یا لوله بینی استفاده می‌شود که پس از اطمینان از ورود لوله در معده هر بار حدود 200 تا 300 میلی‌لیتر آب وارد معده نموده و سپس خارج می‌شود. این عمل حداقل 10 بار قابل تکرار است. درصورت احتمال آسپیراسیون(بازگشت محتويات به ريه) حفاظت مجاری هوائی لازم میباشد.
خوراندن آب و تحریک حلق:
در صورت عدم دسترسی به اپیکا و شستشوی معده از خوراندن آب و تحریک حلق جهت تخلیه محتویات معده استفاده می‌کنیم که هر بار 200 میلی‌لیتر آب به فرد بالغ خورانده و با تحریک حلق(با انگشت یا لوله پلاستیکی یا دسته قاشق) او را وادار به استفراغ می‌کنیم. این عمل را حدود 10 تا 15 بار تکرار کرده تا محتویات معده کاملاً خارج گردند.
خنثی کردن سم درمعده و روده:
مهمترین عامل جاذب سموم در معده و روده ذغال فعال میباشد که بلافاصله بعد از شستشوی یا پس از تجویز اپیکا استفاده می‌نمائیم. دوز اولیه 1 گرم براي هر كيلو از وزن بیمار میباشد. می‌توان هر 3 ساعت 5 گرم براي هر كيلو وزن بیمار تکرار شود.
دفع سم از روده:
جهت دفع سریع سم یا کمپلکس ذغال با سم(ذغالي كه جهت دفع سم به بيمار داده ميشود به به ماده سمي مي‌چسبد.) و جلوگیری از تشکیل توده ذغال از مسهل استفاده می‌کنیم. بهترین مسهلی که پیشنهاد می‌شود، "سوربیتول" به مقدار 1 ميلي گرم به ازاي هر كيلو وزن بيمار از محلول 70 % آن میباشد.
دفع سم از خون:
جهت دفع و برداشت سم از خون دیالیز صفاق، همودیالیز(شستشوی خون) و تعویض خون کمک می‌گیریم.
اقدامات علامتی و حمایتی:
عبارت است از برقراری و حفاظت راه هوایی، برقراری تنفس کافی، برقراری اکسیژن و گردش خون مناسب و درصورت لزوم اصلاح هیپوکسی، هیپوولمی، هیپوتانسیون و اختلال اسید و باز و اصلاح آب و الکترولیت و کنترل تشنج میباشد.
