آشنايي با ساختمان دندان
هر دندان از 2 قسمت تشكيل شده است :
1- تاج : كه شامل 3 قسمت مينا، عاج و مغز دندان مي باشد.
2- ريشه : كه شامل 3 لايه سيمان، عاج و مغز دندان است و داخل استخوان فك قرار مي گيرد.
دندان چگونه پوسيده مي شود؟
علل اصلي و مهم ايجاد و گسترش پوسيدگي دندان، ميكروب ها و مواد قندي مي باشند.. بعضي از ميكروب ها به همراه مواد موجود در بزاق، لايه اي نرم، بي رنگ و چسبنده مي سازد كه بر روي دندان ها چسبيده و با آب خالي شسته نمي شود؛ اين لايه "پلاك ميكروبي" نام دارد. باكتري هاي موجود در پلاك ها از مواد قندي غذاها تغذيه كرده و اسيد مي سازند، اسيد توليد شده، ميناي دندان را حل مي كند و زمينه ساز ايجاد پوسيدگي مي گردد. پلاك ميكروبي با گذشت زمان تبديل به جرم دندان مي شود.
بهداشت دهان، مواد غذايي مصرفي، طرز قرار گرفتن دندان ها در دهان، حركات زبان و گونه ها، سيستم ايمني، جريان بزاق و ... همگي بر سرعت تشكيل پلاك ميكروبي موثرند.مثلا حركت زبان و گونه ها و جريان بزاق، مي تواند تا حدي ميكروب ها را از سطح دندان جدا كند. پس وقتي كه شما خواب هستيد به دليل كم بودن حركت زبان و گونه و كاهش جريان بزاق، پلاك ميكروبي سريع تر تشكيل شده و مدت زمان بيشتري روي سطح دندان باقي مي ماند. مسواك زدن مكرر و مرتب، شرايط ويژه اي را كه ميكروب هاي موجود در پلاك براي بقا به آن نياز دارند، از بين مي برد و فرصت رشد و نمو را از آن ها مي گيرد.
"تعداد دفعات" مصرف مواد قندي و "مدت زمان" مصرف آن ها مهم تر است از "مقدار مصرف" آن در هر وعده. پس احتمالا مصرف 2 حبه قند در 2 زمان مختلف، مضر تر است از مصرف 5 حبه قند به صورت يكجا!
پوسيدگي دندان در دوران بارداري :
بر اساس عقيده اي قديمي، بارداري باعث از دست دادن دندان ها مي شود (يك دندان به ازاي هر كودك) و يا جنين براي تامين نياز خود به كلسيم از دندان ها استفاده مي كند و اين باعث نرم شدن لثه ها مي گردد. اين عقيده كاملا اشتباه است و كلسيم موجود در ساختمان دندان به هيچ وجه از آن جدا نمي شود. پوسيدگي دندان ها در دوران بارداري به دليل رعايت نكردن اصول بهداشت دهان رخ مي دهد و يا شرايطي كه ويژه حاملگي است و در زير راجع به آن بحث مي كنيم :
تهوع و استفراغ (بيماري صبحگاهي) :
استفراغ مكرر سبب مي شود سطوح دندان به طور متناوب در معرض اسيد معده قرار گيرد و اين اسيد قادر به حل كردن ميناي دندان است.
مصرف بيش از حد مواد قندي يا ترش : خانم هايي كه به مواد غذايي يا شيرين يا ترش ويار دارند و از اين مواد زياد استفاده مي كنند، به پوسيدن دندان هاي خود كمك مي كنند.
كاهش ظرفيت معده : به دليل اينكه در اواخر حاملگي ظرفيت معده كم مي شود، مادر در حجم هاي كمتر ولي به دفعات بيشتر غذا مي خورد و طبعا كمتر هم مسواك مي زند. لذا پلاك ميكروبي كه زمينه ساز پوسيدگي دندان است فرصت تشكيل مي يابد. شستن دندان ها را پس از هر بار صرف غذا حتي با آب خالي هم توصيه مي كنيم.
كم حوصلگي :
بيشتر مادران در اين دوران كم حوصله اند و به بهداشت دهان و دندان خود كمتر اهميت مي دهند.
مادراني كه دندان هاي پوسيده دارند، مي توانند پس از تولد نوزاد، ميكروب هاي مولد پوسيدگي را به دهان كودك خود انتقال دهند.
بيماري هاي لثه :
عامل اصلي بيماري هاي لثه، همان پلاك ميكروبي است كه پوسيدگي دندان را ايجاد مي كند. به مرور زمان، پلاك ميكروبي به زرد يا قهوه اي تغيير رنگ مي دهد و تبديل به "جرم دندان" مي شود كه مثل سيمان سخت، روي قسمتي از سطح دندان را مي پوشاند. با تشكيل پلاك ميكروبي و جرم در مجاورت لثه، لثه ملتهب شده و موقع مسواك زدن خونريزي مي كند. به اين حالت "التهاب لثه" مي گويند.
بيماري لثه چگونه پيشرفت مي كند؟
زماني كه جرم تشكيل شد به راحتي و با مسواك برداشته نمي شود و نيز باعث تجمع بيشتر پلاك ميكروبي مي گردد و در نتيجه بيماري لثه پيشرفت مي كند. عوامل ديگري نيز در پيشرفت بيماري لثه موثرند كه از اين قرارند :
* ابتلا همزمان به بيماري هاي ديگري كه كل بدن را درگير مي كنند مانند ديابت و ...
* مصرف بعضي دارو ها مثل دي فنيل هيدانتويين (فني توئين) كه در درمان صرع استفاده مي گردد.
* برخي هورمون ها كه مقدار آن در طي بارداري افزايش مي يابد مثل پروژسترون.
* احتمالا استعمال دخانيات و استرس و اضطراب نيز سبب تشديد التهاب لثه مي گردند.
اگر بيماري لثه پيشرفت كند و به دندانپزشك مراجعه نكنيد، التهاب لثه مزمن مي شود و استخوان نگهدارنده دندان (استخوان فك) دچار عفونت شده و تحليل مي رود و در نهايت دندان ها شل يا لق مي گردند.
بيماري لثه در دوران بارداري :
به دليل تغييرات هورموني در دوران بارداري، معمولا شاهد بروز التهاب لثه در ماه دوم يا سوم هستيم كه تا ماه هشتم ادامه مي يابد و در دوران پس از زايمان از بين مي رود. در طول دوران بارداري ممكن است دچار تورم، قرمزي و درد لثه شويد. بعضي مواقع اين التهاب شديدتر شده و به شكل برجستگي بزرگي روي لثه ديده مي شود كه معمولا درد ندارد و سرطاني هم نمي باشد.
بهترين راه پيشگيري از ايجاد مشكلات لثه در دوران بارداري، داشتن لثه سالم قبل از بارداري است. بيماري هاي لثه درمان نشده در دوران حاملگي مي توانند باعث زايمان زودرس يا به دنيا آمدن نوزاد نارس و كم وزن شوند. حساسيت لثه در دوران بارداري ممكن است سبب شود شما به خوبي از مسواك و نخ دندان استفاده نكنيد و پلاك ميكروبي كه دائما روي دندان ها تشكيل مي گردد به خوبي تميز نشود و التهاب لثه بدتر گشته و بيماري پيشرفت كند. اگر مبتلا به التهاب لثه شده ايد، نيازي نيست كه درمان را تا وضع حمل عقب اندازيد؛ برداشتن پلاك ميكروبي توسط دندانپزشك ضروري است.
پيشگيري از پوسيدگي دندان و التهاب لثه :
اكنون كه مي دانيم عامل اصلي پوسيدگي و بيماري لثه، پلاك ميكروبي است، اگر به موقع و به طور صحيح آن را از سطح دندان ها برداريم دندان ها و لثه سالمي خواهيم داشت.
براي رسيدن به اين هدف 4 راهكار پيشنهاد مي گردد :
رعايت بهداشت دهان و دندان : كه شامل استفاده از مسواك و نخ دندان مي باشد. در زمان مسواك زدن بايد كليه سطوح خارجي، داخلي و جونده دندان ها تميز شوند، بنابراين مسواك را با زاويه 45 درجه نسبت به محور طولي دندان و در محل اتصال لثه و دندان قرار دهيد. بعد از هر بار مصرف مواد غذايي و به خصوص قندي دندان ها را مسواك بزنيد و يا حداقل در دو زمان اين كار را انجام دهيد : شب ها قبل از خواب و صبح ها پس از صبحانه. تاكيد مي كنيم پس از هر بار استفراغ، دهان خود را بشوييد و در صورت امكان مسواك بزنيد. در ضمن مي توانيد(نصف قاشق چايخوري جوش شيرين در يك ليوان آب جوشيده سرد شده) محلول جوش شيرين غرغره نماييد.
استفاده از فلورايد :
فلورايد ماده اي است طبيعي كه باعث افزايش مقاومت دندان ها مي گردد. اين ماده معمولا از طريق آب آشاميدني و به ميزان كمتر از طريق غذاهاي دريايي مثل ماهي و ميگو و نيز چاي ، بعضي ميوه ها و سبزيجات به بدن انسان مي رسد. براي تاثير بهتر حتما بايد از طريق موضعي نيز فلورايد را دريافت كنيد. فلورايد هاي موضعي در شكل هاي مختلفي وجود دارند مانند دهانشويه ها، ژل ها، خمير دندان ها، كف و محلول و ژل كه سه مورد آخر در مطب دندانپزشكان يافت مي شوند.
از آن جايي كه سطوح جونده دندان بيشتر از بقيه سطوح مي پوسند، استفاده از مواد مسدود كننده شيارهاي دنداني را توصيه مي كنيم.
مراجعه به دندانپزشك :
قبل از اينكه تصميم به بارداري بگيريد و نيز هر سه ماه يكبار در طي بارداري جهت معاينه دهان و دندان به دندانپزشك مراجعه نماييد. در صورت نياز به درمان هاي دندانپزشكي، معمولا سه ماهه دوم زمان مناسب و كم خطري است؛ سه ماهه اول به دليل وجود كسالت هايي چون تهوع و استفراغ و نيز تشكيل اندام هاي جنين و احتمال سقط جنين، زمان مناسبي نيست و سه ماهه سوم به دليل اينكه خوابيدن روي صندلي دندانپزشكي به خاطر وزن بالا براي مادر مشكل است و همچنين استرس ناشي از درمان طولاني مدت مي تواند منجر به بروز علائم زايمان شود، مي تواند خطرساز باشد؛ اما اگر درمان اورژانس نياز باشد، بايد در هر زماني از حاملگي انجام شود. تا حد امكان از خانم هاي باردار، راديو گرافي به عمل نمي آيد ولي در صورت تشخيص دندانپزشك با پوشش سربي و رعايت نكات ايمني، گرفتن عكس راديولوژي از دندان امكانپذير مي باشد. پس از زايمان مي بايست يكبار تا سه ماهگي و بار ديگر تا 12 ماهگي جهت معاينه دهان و دندان به دندانپزشك مراجعه كنيد.
