بله. ببینید هر بیماری مزمنی که طول بکشد. مثلاً یک آسم مزمن برای کودکان یا سوء جذب؟ وجود داشته باشد. هر بیماری مزمنی که درمان نشود، این حتی بعضاً درمان می¬شود، ولی بیماری¬های مزمن ممکن است که درمان¬هایی برایشان صورت بگیرد که خود آ¬ن¬ها هم روی بلوغ تأثیر می¬گذارند. روی رشد هم ممکن است اثر بگذارند. به‌طورکلی بیماری¬های مزمن دوران کودکی ممکن است بلوغ را به تأخیر بیندازند. این‌یک نکته، نکته¬ی دیگر این است که خدمتتآن هم عرض کردم از 1850 وقتی نگاه می¬کنیم تا همین سال¬های اخیر، سن بلوغ می¬بینیم که کاهش پیداکرده است. دیده‌شده در طی 150 سال گذشته، هر دهه تقریباً دو تا سه ماه سن بلوغ کاهش پیدا کرد. مثلاً در 1850 سن بلوغ در دختران هفده سال بوده ولی الآن به حول¬و-حوش دوازده¬، دوازده و نیم سال رسیده است. این دلیل بر این نمی¬شود که کودکان ما کوتاه‌قدتر بشوند. درست است که سن بلوغشان پایین¬تر آمده است. ولی قد، در جلسات گذشته هم خدمتتان گفتم در نسل¬های جدید رو به افزایش است. به خاطر بهبود شرایط تغذیه¬ای و بهداشتی و اقتصادی و جوامع به¬هرحال وضعیتشان ازلحاظ سلامتی بهتر شده است. این عوامل دیگری است که روی بلوغ اثر دارد. البته عوامل اجتماعی هم مؤثر است. عوامل محیطی هم مؤثر است. حالا اگر بخواهم فقط یک اشاره¬ای بکنم، مثلاً دریافت¬هایی که کودک یا نوجوان از رسانه-ها می¬کند. از رسانه¬های مختلف این¬ها می¬تواند روی شروع فرآیند بلوغش مؤثر باشد. چون بلوغ درواقع پیام¬هایی است که از مراکز بالاتر مغزی روی غده¬ی هیپوتالاموس ارسال می¬شود و هیپوتالاموس به هیپوفیز و هیپوفیز هم به غدد جنسی این پیام¬ها را ارسال می¬کند تا هورمون-های جنسی شروع به ترشح بکنند. یعنی شروعش از همان مراکز مغزی بالاتر است و این¬ها تحت تأثیر کاملاً عوامل محیطی هستند.
