حدود30% افراد بزرگسال در طول زندگی خود یکی از اختلالات خواب را تجریه می کنند. بیش از یک دوم افرادی که از مشکلات خواب رنج می برند در صدد درمان بر نمی آیند. کمبود خواب می تواند موجب اشکال در تمرکز، ضعف حافظه، مشکلاتی درآزمونهای نوروپسیکولوژیک، و کاهش میل جنسی شود. اختلالات خواب ممکن است عواقب وخیمی بدنبال داشته باشند، در مقاله پیش رو ضمن آشنایی با مراحل خواب به بررسی انواع اختلال های خاب نیز پرداخته میشود.
اختلال خواب ممکن است بخشی از یک اختلال طبی یا روان پزشکی دیگر بوده و یا یک تشخیص اولیه باشد. بنابراین تشخیص دقیق و درمان اختصاصی این اختلالات ضروری است. جنسیت مؤنث، سن بالا، ابتلا به اختلالات طبی و روانی، و سوء مصرف مواد، با افزایش شیوع اختلالات خواب همراهند.
مراحل خواب.
خواب متشکل از دو حالت فیزیولوژیک است: مرحله ی خواب حرکات سریع چشم (REM) و مرحله ای خواب فاقد حرکات سریع چشم(NREM) . خواب NREM متشکل از چهار مرحله است که از I تا IV نام گذاری می شوند. دیدن رؤیا عمدتاً در مرحله ی خواب REM رخ می دهد اما د رمراحل III و IV هم تا حدی رؤیا دیده می شود. برای بررسی خواب از روش پلی سومنوگرافی (خواب نگاری چندگانه) استفاده می شود که در آن به طور همزمان فعالیت مغز (EEG) ، حرکات چشم (الکترواکولوگرافی)، و قوام عضلات (الکترومیوگرافی) بررسی می شوند. سایر آزمونهای فیزیولوژیک را نیز می توان در طی خواب و همزمان با بررسیهای فوق انجام داد. برای توصیف مراحل خواب از یافته های EEG استفاده می شود
به طور میانگین 15 تا 20 دقیقه طول می کشد تا یک شخص متوسط به خواب رود. این را دوره ی نهفتگی خواب می گویند. طی 45 دقیقه بعد، فرد از مراحل I و II به مراحل III و IV خواب وارد می شود. اینها عمیق ترین مراحل خواب هستند که برای بیدار شدن نیاز به شدیدترین محرکها دارند. حدوداً 45 دقیقه پس از مرحله IV ، اولین مرحله حرکات سریع چشم (REM) شروع می شود.
مراحل خواب
بیدار = ولتاژ کم، تصادفی، بسیار سریع
خواب آلودگی = امواج آلفا تصادفی و سریع (CPS12-8)
مرحله I = کندی مختصر CPS7-3 امواج تتا
مرحله II = کندی بیشتر، کمپلکس K(کمپلکسهای سه مرحله ای) CPS 14-12 (دوکهای خواب) این مرحله نشان دهنده شروع خواب حقیقی است.
مرحله III = امواج کند با دامنه زیاد (امواج دلتا) در حد CPS2-5/0
مرحله IV = حداقل 50% EEG را امواج دلتا تشکیل می دهند (مراحل III و IV خواب دلتا را تشکیل می دهند)
خواب REM = امواج دندانه اره ای .EEG مشابه حالت خواب آلودگی است.
بنابراین نهفتگی REM به طور متوسط 90 دقیقه است(مدت زمان بین شروع خواب تا شروع REM). در ادامه شب، مراحل REM طولانی تر شده و مراحل III و IV از بین می روند. بنابراین هر چه از شب می گذرد خواب فرد سبکتر شده و رویا می بیند(عمدتاً خواب REM ). نسبت تقریبی مراحل خواب در بزرگسالان به صورت 25% خواب REM و 75% خواب NREM است، که از این میان 5% مرحله I، سپس 45% مرحله ی II ، بعد از آن 12% مرحله ی III، و 13% مرحله ی IV هستند.
مشخصات خواب REM (خواب متناقض هم گفته می شود)
1. ناپایداری دستگاه عضلانی
a. افزایش ضربان قلب (HR) و فشار خون (BP) و تعداد تنفس (RR).
b. افزایش تغییرات دقیقه به دقیقه در RR,BP,HR .
C. نوار مغزی مشابه یک فرد بیدار است.
2. مهار تونیک که منجر به فلج عضلانی می شود.
3. حرکات سریع چشم.
4.رؤیا دیدن.
5. کاهش ارائه ی تنفسی توسط افزایش دی اکسید کربن به این معنا که حجم جاری در اثر افزایش نسبی دی اکسید کربن زیاد نمی شود.
6. (حالت خونسرد شدن)
7. احتقان نسج آلت یا لغزنده شدن مهبل
8. کری.
اختلالات خواب براساس معیارهای تشخیص بالینی و سبب شناسی فرضی دسته بندی شده اند. سه دسته عمده این اختلالات عبارتند از (1) اختلالات اولیه خواب، (2) اختلالات خواب مرتبط با سایر اختلالات روانی، و (3) سایر اختلالات خواب(که به دلیل بیماریهای طبی عمومی و مصرف مواد رخ می دهند).
اختلال خواب مرتبط با تنفس.
ویژگی آن عبارتست از اختلال خواب که منجر به خواب آلودگی یا بی خوابی مفرط شده و به علت یک اختلال تنفسی مرتبط با خواب بوجود می آید. مشکلات تنفسی عبارتند از وقفه ی تنفسی (آپنه)، کاهش تنفسی(هیپوپنه)، و کاهش اشباع اکسیژن.
1. وقفه ی تنفسی
سه نوع وقفه تنفسی(آپنه) خواب وجود دارند که عبارتند از (1) انسدادی، (2) مرکزی، و (3) مرکب. بیش از 40% بیمارانی که توسط پلی سومنوگرافی برای ارزیابی خواب آلودگی بررسی می شوند. مبتلا به وقفه ی تنفسی خواب هستند.
2. آپنه ی انسدادی خواب
در اثر قطع جریان هوا در راههای تنفسی بینی و دهان به رغم طبیعی بودن حرکات تنفسی قفسه سینه رخ می دهد. موجب کاهش اکسیژن شریانی و بیداری گذرا می شود، پس از بیداری تنفسی به حالت عادی باز می گردد.
نوعاً در مردان میانسال، و چاق رخ می دهد.
همچنین در بیمارانی که فک های کوچک یا micrognathi ،آکرومگالی، و کم کاری تیروئید دارند شایعتر است.
علائم عمده آن عبارتند از خروپف بلند همراه با فواصل وقفه تنفسی.
علایم دیگر عبارتند از: خواب آلودگی شدید در طول روز همراه با حمله های طولانی مدت و غیر نشاط آور خواب در طی روز.
سایر علائم عبارتند از سردردهای شدید صبحگاهی ، منگی صبحگاهی، افسردگی، و اضطراب.
یافته های دیگر عبارتند از هیپرتانسیون، آریتمی ها، نارسایی قلب راست و ادم محیطی؛ این علائم بدون درمان وخیم تر می شوند.
حملات آپنه هم در مرحله ی REM (شدیدتر) و هم در مراحل NREM (پرتعدادتر) رخ می دهند.
هر کدام از این وقفه ها 10 تا 20 ثانیه طول می کشند.
معمولاً 5 تا 10 وقفه ی تنفسی در هر ساعت خواب روی می دهند.
در موارد شدید ممکن است 300 بار وقفه در طول هر شب رخ دهد.
بیماران از دوره های وقفه تنفسی خود آگاه نیستند.
درمان عبارتست از تجویز مداوم هوا با فشار مثبت از طریق بینی (CPAP) ، جراحی ترمیمی زبان کوچک- حلق- کام نرم ، کاهش وزن ، بوسپیرون ، و SSRI ها و سه حلقه ای ها (که دوره های REM را کاهش می دهند، معمولاً در این مرحله دوره های آپنه انسدادی شایعترند). در صورت وجود یک ناهنجاری اختصاصی در مجاری تنفسی فوقانی، مداخله جراحی ضرورت پیدا می کند.
مصرف داروهای رخوت زا(سداتیو) و الکل باید منع شود.
3. وقفه تنفسی مرکزی خواب
توقف جریان هوا به دلیل فقدان حرکات تنفسی رخ می دهد.، معمولاً در سالمندان است نادر است.
درمان عبارتست از تهویه مکانیکی یا CPAP از طریق بینی.
نوع مرکب. دارای اجزایی از وقفه های تنفسی انسدادی و مرکزی خواب به صورت توأم می باشد.
4. هیپوونتیلاسیون آلوئولی مرکزی.
نوعی وقفه تنفسی مرکزی است که بدنبال یک مرحله انسدادی رخ می دهد.
اختلال تهویه ای است که ناهنجاری تنفسی آن تنها در طی خواب رخ داده و یا حد زیادی تشدید می شود و فاقد دوره های قابل توجه وقفه تنفسی است.
مشخصه این نوع اختلال عملکرد تهویه ای عبارتست از ناکافی بودن حجم جاری یا سرعت تنفس در طی خواب. ممکن است در حین خواب مرگ عارض شود برای درمان هیپوونتیلاسیون آلوئولی مرکزی می توان از برخی اشکال تهویه مکانیکی استفاده کرد(مثل تهویه از طریق بینی).
اختلال خواب چرخه شبانه روزی
شامل انواع گوناگون حالتهایی است که زمان مطلوب خواب با آنچه که در عمل رخ می دهد تطابق ندارد.
این اختلالات عبارتند از:(1) نوع تأخیر مرحله خواب، (2) نوع درنگ جت، (3) نوع نوبت کاری، و (4) غیر اختصاصی(نظیر جلو افتادن مرحله خواب، و الگوی خواب و بیداری آشفته یا نامنظم و غیر 24 ساعته).
کیفیت خواب عمدتاً طبیعی است.
این اختلالات خود به خود محدود می شوند. پس از سازگار شدن بدن با الگوی جدید خواب و بیداری برطرف می گردند.
سازگاری با جلوافتادن زمان خواب مشکل تر از سازگاری با تأخیر آن است.
مؤثرترین روش درمان اختلالات الگوی خواب و بیداری، استفاده ی منظم از درمان با نور درخشنده جهت تنظیم دوره های خواب است. این روش در اختلالات گذرا مؤثرند از اختلالات پایدار است. ملاتونین یک هورمون طبیعی است که بوسیله غده صنوبری ساخته شده و موجب القای خواب می گردد. از این هورمون به صورت خوراکی برای تغییر چرخه های خواب و بیداری استفاده شده است ، ولی کارآیی آن هنوز مشخص نیست.
بدخوابی نامعین(NOS)
