هذیان‌ها معمولاً در مورد موقعیت‌هایی هستند که وقوع آن‌ها امکان‌پذیر است و در زندگی واقعی محتمل هستند، مثل تعقیب شدن، گرفتار عفونت شدن، یا اینکه کسی از راه دور عاشق فرد شود. هذیان‌های عجیب و غریب را غیرمحتمل تلقی می‌کنند،مثل اینکه فردی از یک سیاره‌ی دیگر موجب حامله شدن بیمار شده باشد. این بیماری از اسکیزوفرنی بسیار نادرتر است،در زنان شایع‌تر از مردان است؛ اغلب موارد بین سن 40 تا 45 تشخیص داده می‌شوند اما وقوع آن در افراد جوان‌تر هم محتمل است.
عوامل ایجاد اختلال هذیانی
عوامل ژنتیکی. مطالعات ژنتیکی نشان داده‌اند که اختلال هذیانی، نه یک زیرگونه اسکیزوفرنی یا اختلال خلقی و نه جزء مراحل اولیه یا مقدماتی آن‌ها است. خطر بروز اسکیزوفرنی یا اختلال خلقی در بستگان درجه اول این بیماران افزایش پیدا نمی‌کند. اما در خانواده این بیماران، تفکر هذیانی به ویژه شکاک بودن، مختصری افزایش می‌یابد.
عوامل زیست‌شناختی. این بیماران ممکن است نقایص پراکنده‌ای در سیستم لیمبیک و عقده‌های قاعده‌ای داشته باشند.
عوامل روانی (اجتماعی). اختلال هذیانی عمدتاً دارای منشأ روانی – اجتماعی است. ویژگی‌های زمینه‌ای شایع عبارتند از سابقه آزار فیزیکی یا هیجانی؛ والدین غیرقابل اعتماد،نامتعادل، و خشن؛تربیت کمال‌گرایانه یا توقعات بیش از حد. اعتماد بنیادی (اریک‌اریکسون) تکامل پیدا نمی‌کند و کودک بر این باور است که محیط زندگی خصمانه و بالقوه خطرناک است. سایر عوامل روانی – اجتماعی عبارتند از سابقه ناشنوایی، نابینایی، تنهایی و انزوای اجتماعی، مهاجرت اخیر یا سایر تغییرات ناگهانی محیطی، و افزایش سن.
عوامل روان‌پویشی: ویژگی‌های روانی این بیماری عبارتند از دفاع در مقابل افکار و احساسات ناخوشایند. بیماران احساسات شرم، تحقیر، و حقارت خود را انکار می‌کنند و هرگونه احساس ناخوشایند را از طریق واکنش‌سازی به حالت متضاد آن تبدیل می‌کنند (مثلاً حقارت را به خود بزرگ‌بینی تبدیل می‌کنند)؛ و یا احساسات ناخوشایند خود را به بیرون از خود و به دیگران فرافکنی می‌کنند.
علائم و نشانه‌ها.
هذیان‌ها حداقل به مدت یک ماه طول کشیده و به خوبی سازمان یافته‌اند (در این اختلال هذیان‌های عجیب و غریب و چندپاره وجود ندارد). پاسخ هیجانی بیمار به نظام هذیانی،همخوان و متناسب با محتوای هذیان است. شخصیت بیمار سالم باقی می‌ماند و یا تنها اندکی دچار اختلال میشود. از آنجا که بیماران غالباً دچار حساسیت مفرط و ترس بیش از اندازه هستند،ممکن است علی‌رغم سطح بالای ظرفیت عملکردی خود به انزوای اجتماعی گرفتار شوند. در شرایطی که فشارهای روانی وجود نداشته باشند، ممکن است بیماران فاقد هرگونه اختلال روانی به نظر برسند.
خلاصه ویژگی‌ها براي اختلال هذياني
هذيانهاي غير عجيب (يعني وضعیت‌هایی كه در زندگي حقيقي رخ می‌دهند. مثل تحت تعقيب بودن. مسموم شدن. عفوني شدن. ابراز عشق ديگران از دور. يا خيانت همسر يا معشوق . و يا ابتلا به بيماري) به مدت حداقل يكماه
. صرف نظر از وجود هذیان‌ها يا تبعات آن‌ها. عملكرد بيمار به شكل قابل ملاحظه‌ای مختل نشده و رفتار وي آشكارا عجيب و غريب و غير عادي نيست.
در صورت بروز همزمان دوره‌های خلقي با هذیان‌ها. مدت كلي آن‌ها در مقايسه با مدت دوره‌های هذياني كوتاه وگذراست.
اين اختلال پي آمد فيزيولوژيك مستقيم مصرف يك ماده (مثل سوء مصرف دارو. يا داروهاي تجويز شده) يا يك بيماري طبي عمومي نيست.
نوع جنون جنسي:هذيانهايي به اين شكل كه يك شخص ديگر كه معمولا از طبقه بالاتري است. عاشق بيمار می‌باشد.
نوع بزرگ منشي:هذیان‌هایی مبني بر زياد بودن ثروت. قدرت. دانش. هويت. يا وجود رابطه خاص با خدا يا يك شخص مشهور
نوع حسادت: هذیان‌هایی مبني بر خيانت شريك جنسي بيمار
نوع گزند و آسيب: هذيانهايي به اين شكل كه بيمار (يا يكي از نزديكان وي) به صورت بدخواهانه اي در معرض تهديد قرار دارد.
نوع جسمي: هذیان‌هایی مبني بر وجود يك نقص جسمي يا بيماري طبي عمومي
نوع مخلوط‌هذيانهايي كه داراي ویژگی‌های چند مورد از انواع فوق هستند، ولي هيچ كدام از موضوعات هذياني بارزتر از بقيه نيستند.
نوع غير اختصاصي
انواع اختلالات هذیانی
اختلال هذیانی به چند نوع تقسیم میشود:
1. گزند و آسیب. این هذیان که فرد توسط یک یا چند نفر آدم بدجنس مورد تعقیب و آزار قرار می‌گیرد. شایع‌ترین نوع است.
2. حسادت. (به آن پارانویای کنژوگال و حسادت مرضی هم می‌گویند). یک باور ثابت کاذب مبنی بر بی‌وفایی همسر. ممکن است با خشونت به خصوص دیگرکشی همراه شود.
3. اروتومانیک. بیمار معتقد است فردی که معمولاً از یک طبقه اجتماعی – اقتصادی بالاتر است، عاشق وی شده است. در زنان شایع‌تر است. ممکن است بیمار دست به تعقیب یا ایجاد مزاحمت بزند.
4. جسمی (سوماتیک). این باور که بیمار از یک بیماری رنج می‌برد؛هذیان‌های شایع عبارتند از داشتن انگل، متسع شدن بوی بد از بدن، بدریخت بودن اعضای بدن (دیس‌مورفوفوبیا)، یا داشتن یک بیماری کشنده.
5. بزرگ‌پنداری. بیمار فکر می‌کند قدرت‌های ویژه یا ارتباطات الهی دارد.
6. اختلال هذیانی مشترک. دو نفر یک باور هذیانی مشترک دارند. در روابط مادر – دختری شایع‌تر است. در ادامه‌ی بحث می‌آید.
درمان.
بیماران به‌ندرت به‌صورت داوطلبانه اقدام به درمان می‌کنند؛ بلکه معمولاً دوستان و بستگان نگران بیمار وی را برای درمان می‌آورند. به‌سختی می‌توان با بیمار به تفاهم رسید؛ انگیزه‌ی خصومت بیمار ترس است. روان‌درمانی موفقیت‌آمیز ممکن است بیمار را قادر سازد که علی‌رغم وجود هذیان‌های پایدار، سازگاری اجتماعی خود را افزایش دهد.
بستری کردن بیمار.
بستری کردن بیمار هنگامی ضرورت پیدا می‌کند که بیمار قادر به کنترل تکانه‌های خودکشی یا دیگرکشی خود نباشد؛ یا اختلال وی بسیار شدید باشد (مثلاً به‌دلیل وجود هذیان سمی بودن غذاها، از غذا خوردن اجتناب نماید)؛ و یا هنگامی که بررسی کامل طبی بیمار لازم باشد.
روان- دارودرمانی.
معمولاً بیماران به‌دلیل بدگمانی از خوردن داروها اجتناب می‌کنند. بیماران شدیداً بی‌قرار ممکن است به تجویز عضلانی داروهای ضدروانپریشی احتیاج داشته باشند. در غیر این صورت می‌توان از داروهای خوراکی استفاده کرد. احتمال این که بیماران هذیانی دچار عوارض جانبی دارویی به‌صورت عقاید شوند زیاد است؛ بنابراین دوز داروها را باید به آرامی بسیار افزایش داد تا احتمال بروز عوارض جانبی ناخوشایند کمتر شود. استفاده از داروهای ضدافسردگی برای درمان افسردگی شدید مفید است. در نوع سوماتیک ممکن است مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین مفید باشند.
