یکی از اعضای هرپس ویروس ها سیتومگالوویروس (CMV) می باشد که هرپس ویروس انسانی نامیده می شود.
سیتومگالوویروس بزرگترین عضو خانواده هرپس ویروسها است.همانند دیگر هرپس ویروسها کپسید ویروس را یک پوسته خارجی که روی آنرا دو لایه لیپید احاطه کرده و از پروتئینهای کد شده ویروسی تشکیل یافته و اهمیت زیادی برای طراحی واکسنهای ضد ویروس دارند. مشخصه اصلی برای شناخت سیتومگالوویروس در بافتها، مشاهده سلولهای بزرگ یا سیتومگالیک است که حاوی انکلوزیونهای داخل هسته‌ای هستند ودر زیر میکروسکوپ تصویری شبیه چشم جغد owl’s eyes را ایجاد می‌کنند . سیتومگالوویروس بیشتر به آلوده کردن سلولهای تک هسته ای و لنفوسیت تمایل دارند و در هنگام پیشرفت بیماری شواهد عفونت را در قسمت های اصلی و اعضای بدن می‌توان یافت.
ایمنی هومورال و سلولار هردو در ایمنی علیه سیتومگالوویروس نقش دارند. گلیکوپروتئینهای G و H که تشکیل دهنده پوسته خارجی ویروس هستند در ایجاد تحریک ایمنی هورمورال نقش اساسی دارند ولی پاسخ‌های ایمنی هومورال هرچند تا حدودی عفونت شدید را کنترل می کنند اما نمی توانند درگیری جفت و جنین را کنترل و یا مهار کنند. بدن میزبان تولید سلولهای آسیتوتوکسیک بر علیه سیتومگالوویروس می کند و درگیری MHC/I نقش مهمی در کنترل عفونت دارند. هر کدام از گونه های پستانداران با سیتومگالوویروس خاص خود آلوده می‌شوند پس فقط انسانها میزبان سیتومگالوویروس انسانی می باشند.
همانطور گفته شد ابتلا به این ویروس تنها در بین انسانها رایج است و در 5/. تا 5/2 درصد از نوزادان و حدود 40 درصد از زنانی که به علت ابتلا به بيماري هاي منتقل شده از راه جنسي نزد پزشک مراجعه مي کنند دیده مي شود. شايع ترين عامل ويروسي در اختلالات و ناهنجاری های مادر زادي این ویروس است. هرچند این بيماري با نشانه های خفيف و يا بدون علائم در کودکان و بزرگسالان ظاهر می شود، اما سیتومگالوویروس اصلی ترين عامل بیماری زایی فرصت طلب (opportunistic) در افراد دارای نارسايي ايمني مي باشد. سیتومگالوویروس عضوي از زير خانواده بتا هرپس ويرينه بوده و لمفوتروپيک در نظر گرفته مي شود. سیتومگالوویروس بزرگترين ژنوم را در هرپس ويروس هاي انساني دارد.
انتقال بیماری
انتقال از طريق خون ، طريق دهان، تماس جنسي ،دریافت عضو یا بافت پیوندی و تمام ترشحات بدن (ادرار ، بزاق ، مني ، شير مادر ، اشک ، ترشحات واژن) راه های انتقال این ویروس می باشند.
از روش های دیگر انتقال از طریق جفت یا حین زایمان ، از طریق شیر مادر ، فرزند به والدین، انتشار در مهدکودک‌ها
در درجه اول آلودگی جنین در حین بارداری از مهمترین مشکلاتی است که در درگیری با سیتومگالوویروس رخ می دهد و سپس ایجاد عفونتهای شدید در مبتلایان دارای نقص سیستم ایمنی وافراد دارای پیوند عضو هست. هنگامی که مادری باردار است و مبتلا به عفونت فعال می شود. احتمال انتقال به جنین حدود 30-40 درصد می باشد ولی اگر مادری قبل از بارداری مبتلا شده باشد درصد انتقال به جنین در حدود 2/0-5/0 درصد می باشد.. در کل 0/5-2 درصد از نوزادانی که در کل دنیا متولد می‌شوند به سیتومگالوویروس مبتلا هستند و معمول ترین علت عفونت مادرزادی congenital infection سیتومگالوویروس می باشد.
علائم بیماری
در میان نوزادان مبتلا ۱۵٪ در هنگام تولد نشانه های ابتلا به سیتومگالوویروس را نشان می‌دهند که این علائم عبارتند شامل:
IUGR، نشانه های پوستی مانند پتشی و پورپورا، آتروفی سربرال، هپاتواسپلنومگالی، کوریورتینیت، مشکلات خونی، میکروسفالی، کاهش شنوائی حسی- عصبی و مشاهده درجاتی از عقب ماندگی ذهنی و درگیری مغزی تقریباً در تمام این کودکان.
سیتومگالوویروس اثراتی نیز بر سیستم باروری دارد. سیتومگالوویروس به عنوان یکی از مهم ترین علت های ایجاد کننده سقط جنین شناخته شده است؛ و در مبتلایان به HIV/AIDS و نقص سیستم ایمنی بعنوان یکی از علت های سقط مکرر جنین مطرح می‌باشد ولی نقشی به عنوان علت ایجادکننده ناباروری در زنان و مردان ندارد و این موضوع در حال مطالعه می باشد. از سیتومگالوویروس برای طراحی روشهای جلوگیری از بارداری به عنوان ناقل ژن از بین برنده باروری در حیوانات استفاده شده‌است.
تشخیص
انجام آزمایشات غربالگری از نظر وجود سابقه برخورد با سیتو مگا لوویروس مهمترین توصیه به مردان و زنان مراجعه کننده برای درمان ناباروری می‌باشد. اندازه گیری آنتی‌بادیهایی علیه سیتو مگالو ویروس مانند IgG و IgM سرمی در این آزمایشات انجام می شود. اگر IgG در سطح بالایی بود نشان دهنده تماس قبلی با ویروس می‌باشد ولی اگر IgM بالا باشد نشان دهنده عفونت اخیر و فعالیت ویروس بوده و تا تبدیل سرمی IgM به IgGفرد نباید اقدام به بارداری نماید. در مادران باردار و مشکوک به عفونت فعال، از انواع دیگری از تستهای تشخیصی برای اثبات عفونت فعال مادر و از آمنیوسنتز و PCR مایع آمنیوتیک به خصوص درهفته‌های 21 الی 23 بارداری برای تشخیص ابتلای جنین می‌توان استفاده نمود.
پیشگیری:
متاسفانه برای پيشگيري از انتشار سيتومگالوويروس روش خاصی وجود ندارد. توصیه می شود نوزادان مبتلا به بيماري انکلوزيون سيتومگاليک را از نوزادان ديگر جدا کرد.
پيوند دهندگان و گيرندگان پیوند باید بررسی شوند به جهت وجود آنتي بادي عليه سيتومگالوويروس که احتمال دارد از انتقال ويروس جلوگيري نمايد. گيرندگان پيوند که آنتي بادي عليه سيتومگالوويروس ندارند، از نظر ابتلا به عفونت هاي ناشي از سيتومگالوويروس در خطر هستند. در گيرندگان پيوند تجويز IgM انساني برای کاهش موارد عفونت هاي ويروسي عضو موثر بوده است. IgM انساني از پلاسماي افراد سالم و دارای تيتر بالاي آنتي بادي ضد سيتومگالوويروس تهیه شده است.
برای نوزادانی که نيازمند به دریافت خون می باشند، توصیه می شود از اهداکنندگاني استفاده شود که آلوده به سيتومگالوويروس نباشند. اينگونه می توان از ایجاد عفونت هاي سيتومگالوويروس به علت انتقال خون آلوده جلوگیری کرد ، اما اجراي آن عملا مشکل است. البته خوشبختانه واکسنهاي نوترکيب و تهیه شده از ویروس زنده در دست تهيه هستند.
درمان
درمان عفونت سيتومگالوويروسي به داروها پاسخ مثبتی داده و موثر واقع شده است. نوعي نوکلئوزيد به نام گان سيکلووير که ساختار آن مشابه آسيکلووير می باشد ، برای درمان عفونتهاي ناشی از سيتومگالوويروس ، در برخي از بيماران مبتلا به نارسايي سیستم ايمني موثر واقع شده است. با استفاده از گان سيکلووير شدت التهاب شبکيه چشم، التهاب مري و کوليت ایجاد شده به علت سيتومگالوويروس کاهش مي يابد. همچنین با درمان به موقع به وسیله گان سيکلووير، پنوموني ناشی از سيتومگالوويروس در گيرندگان پيوند آلوگرافت مغز استخوان کاهش مي یابد. از اثرات مثبت دیگر گان سيکلووير این است که از کاهش شنوايي پيش رونده در نوزاداني که عفونت مادرزادي داشته اند ، جلوگيري مي کند. برای درمان التهاب شبکيه چشم سيتومگالوويروس استفاده از فوسکارنت که مشابه پايروفسفات معدني است توصيه می شود. همچنين اسيکلووير و والاسيکلووير برای درمان بيماري هاي سيتومگاليک موثر می باشند.
اما گان سیکلوویر(Gancyclovir) بهترین درمان شناخته شده تاکنون می‌باشد که برای درمان عفونتهای فعال مخصوصا برای افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی بسیار مفید می‌باشد با توجه به این که ممکن است گان سیکلوویر برای خانم های باردار عوارض و یا خطراتی داشته باشد، استفاده از گان سیکلوویر در زنان باردار فعلاً توصیه نمی‌شود. پس بهترین توصیه‌ها بررسی وضعیت سرمی افراد قبل از بارداری و در صورت سرونگاتیو بودن، آزمایش مجدد در ماههای 2 -4 بارداری از نظر ابتلا به عفونت سیتومگالوویروس، می‌باشد.
