عوارض جانبی مشکلاتی هستند که در نتیجه درمان سرطان ایجاد می شوند . بعضی از عوارض شایع ناشی از شیمی درمانی عبارتند از : خستگی ، حالت تهوع ، استفراغ ، کاهش سلول های خون ، ریزش مو ، زخم های دهانی ، درد . شیمی درمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی که رشد بالایی دارند طراحی شده است . ولی می تواند روی سلول های سالم که رشد بالایی دارند هم تاثیر بگذارند. این سلول ها شامل : سلول های پوشاننده دهان و روده ، سلول های مغز استخوان که سلول های خونی را می سازند و سلول های رشد مو می باشند. شیمی درمانی وقتی بر روی سلول های سالم هم اثر بگذارد ، باعث ایجاد عوارض می شود . ممکن است بیماری دچار عوارض زیادی شود یا ممکن است دچار چند عارضه شده ، حتی ممکن است دچار هیچ عارضه ای نگردد . بروز این عوارض به نوع و میزان دارویی که دریافت می شود و نحوه واکنش بدن بیمار بستگی دارد . بهتر است بیمار قبل از شروع شیمی درمانی با پزشک یا پرستار خود با عوارضی که بیشتر باید در انتظارش باشد صحبت کند . مدتی که عوارض طول می کشند به وضعیت سلامتی بیمار و نوع دارویی که می گیرد بستگی دارد. بیشتر عوارض جانبی بعد از اتمام شیمی درمانی برطرف می شود ولی ممکن است ماه ها و سال ها هم طول بکشد تا عوارض جانبی آن برطرف شود. گاهی شیمی درمانی باعث عوارض جانبی طولانی مدت که برطرف نمی شوند ، می گردد . این عوارض شامل آسیب هایی به قلب ، ریه ها ، اعصاب ، کلیه ها و اعضاء دستگاه تناسلی می شوند . بعضی از انواع داروهایی که در شیمی درمانی استفاده می شود ممکن است باعث سرطان ثانویه گردد بهتر است بیمار از پزشک یا پرستار در مورد احتمال داشتن عوارض طولانی مدت سوال کند.
پزشکان از روش های زیادی برای جلوگیری یا درمان عوارض ناشی از شیمی درمانی استفاده می کنند. بیمار بهتر است اطلاعات لازم را از پزشک یا پرستار در مورد عوارضی که باید در انتظار بود و کارهایی که باید انجام داد کسب کند. همچنین بیمار اگر متوجه هر تغییری شد باید با پزشک یا پرستار خود در میان بگذارد . شاید آن ها علامت های عوارض ناشی از شیمی درمانی باشد. یکی از عوارض جانبی شیمی درمانی آنمی است . سلول های قرمز خون ، گلبول های قرمز ، اکسیژن را در بدن حمل می کنند. آنمی زمانی اتفاق می افتد که فرد دارای سلول های قرمز کمی برای حمل اکسیژن مورد نیاز بدن باشد. زمانی که اکسیژن کافی وجود نداشته باشد ، قلب بیشتر و سخت تر کار می کند و این باعث می شود که فرد احساس کند که قلبش سریعتر می زند یا خود را به قفسه سینه می کوبد. آنمی همچنین می تواند باعث احساس نفس تنگی ، ضعف ، سرگیجه ، غش یا خستگی شدید می شود. بعضی از داروها می توانند به خاطر کاهش قدرت مغز استخوان در تولید سلول های جدید خون باعث آنمی شوند. راه های کنترل و برخورد با این عارضه عبارتند از :
• استراحت کافی ، بهتر است فرد حداقل 8 ساعت خواب شبانه داشته باشد ، فرد می تواند یک یا دو خواب کوتاه مدت در طول روز داشته باشد.
• کاهش فعالیت ، فعالیت ها را باید اولویت بندی کرد به عنوان مثال سرکار بروند ولی خانه را نظافت نکنند یا غذا را سفارش دهند به جای آن که خود درست کنند.
• قبول کردن کمک ، به اعضای خانواده یا دوستان خود اجازه دهند تا به او کمک کنند . می توان از آن ها برای مراقبت از کودک ، انجام کارهای پر زحمت خانه ، خرید ، رانندگی و یا برای رفت و آمد به پزشک و یا سایر فعالیت ها کمک گرفت .
• داشتن رژیمی مناسب و متعادل ، ممکن است بیمار اگر به سرعت از جای خود بلند شود ، دچار سرگیجه شود ، بیمار اگر دراز کشیده است و می خواهد برخیزد ، بهتر است اول کمی بنشیند و سپس بلند شود.
در طول شیمی درمانی پزشک یا پرستار تعداد سلول های خونی بدن را چک می کند. اگر تعداد سلول های قرمز خون بسیار کم شود ، بیمار به انتقال خون نیاز پیدا خواهد کرد. ممکن است پزشک دارویی تجویز کند که سرعت رشد سلول های خون را بالا ببرد. یا مصرف ویتامین ها یا آهن را توصیه و تجویز کند.
بیمار باید با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرد اگر :
• بیشتر احساس خستگی می کند یا نمی تواند فعالیت های روزانه خود را انجام دهد.
• سرگیجه دارد یا احساس می کند که غش خواهد کرد.
• احساس نفس تنگی دارد.
• احساس می کند ضربان قلب سریعی دارد یا قلبش خود را به قفسه سینه می کوبد.
