حجم مناسب داخل عروقی منجر به ایجاد خروجی مناسب قلبی میگردد. پس از مسمومیت، حجم داخل عروقی ممکن است به طور ناگهانی افت کند. این کاهش می‌تواند مطلق و ناشی از کاهش مستقیم حجم داخل عروقی(نظیر وجود مايع در ريه، تجمع مایع در دستگاه گوارش) یا نسبی و ناشی از اتساع عروق محیطی باشد. در هر 2 مورد، درمان باید از طریق تجویز مایع مناسب و کافی انجام شود.
مایعات قابل استفاده متعدد می‌باشند؛ اگر چه "سرم نرمال سالین" و "سرم رینگر لاکتات" قابل دسترس‌ترین و متداول‌ترین سرم ها می‌باشند. در بزرگسالان cc 1000–۵۰۰ محلول با چك كردن فشار خون(و در اطفال 10 تا 20 سي سي به ازاي هر كيلو گرم وزن) به صورت سریع داده می‌شود. پس از تجویز هر میزان، سیستم قلبی عروقی باید بررسی گردد. از سایر مایعات درمانی می‌توان به آلبومین، پلاسما و خون کامل اشاره نمود. هر کدام از این مایعات با توجه به مکانیسم ايجاد افت فشار خون قابل استفاده هستند.
خون کامل در شرایط از دست دادن خون با ارزش است. در لیز شدن هاي شدید خون(نظیر تماس با آرسنيك) تعویض خون با خون کامل ممکن است لازم باشد. غالباً کفایت مایع درمانی را با افزایش فشار خون مشخص می‌کنند. سایر علائم بالینی بهبودی خروجی قلب شامل، رفع كبودي و طبیعی شدن زمان پرشدن مویرگی است. مایع درمانی زیاده از حد از عوارض بالقوه مایع درمانی است که غالباً در بیمارانی روی می‌دهد که مقادیر زیادی مایع در مدت زمان کوتاهی دریافت داشته‌اند.
گرفتن شرح حال و معاینه بالینی دقیق از عملیات تشخیصی اولیه برای مسمومین است. در خصوص هر بیماری که دچار درگیری چند ارگان شده است، باید به فکر مسمومیت بود تا خلاف آن ثابت شود. هر چند علائم اولیه مسمومیت گیج کننده و مبهم است، مریض با مسمومیت حاد غالباً با کما، ضربان قلبی نامنظم، تشنج، اختلال گوارشی، ترکیبی از علائم و یا با یک علامت مراجعه می‌کنند، در ضمن علائم پیچیده ممکن است سرنخی برای مسمومیتی ناشناخته باشد.
برای مثال در بیماری با سابقه افسردگی که با کما، تشنج و مردمک گشاد مراجعه میکند حدس به مسمومیت با داروهاي ضد افسردگي می‌رود. اختلالات خونی، ریوی، کلیوی و کبدی عمدتاً از عوارض تاخیری مسمومیت‌ها هستند. بررسی بالینی در کنار شرح حال و معاینه بالینی شامل توجه به علائم مهم و اساسی مسمومیت‌ها و بررسی نتایج آزمایشگاهی است.
شرح حال:
هدف اولیه شناسایی سم میباشد.
گاهی تشخیص آسان است نظیر کودکی نوپا که قرص‌های آهن را در حضور مادر خود بلعیده است ولی گاه این تشخیص بسیار دشوار است مانند بیماری که تاریخچه سوء استفاده داروئی و یا مواد مخدر خود را مخفی میکند و یا کسی که دچار تشنجی غیر قابل انتظار میگردد.
بیمار امکان دارد 2 اختلال مجزا داشته باشد؛ به عنوان مثال بیماری که به علت مصرف مواد مخدر دچار تصادف شده و نیز بیماری که به دلیل مسمومیت از نردبان سقوط کرده است؛ همچنین مسموم ممکن است به خاطر داشتن یک بیماری زمینه‌ای نظیر دیابت و عوارض آن دچار مشکلاتی گردد.
معاینه فیزیکی:
معاینه فیزیکی در تشخیص مسمومیت، عامل آن و بیماری زمینه‌ای کمک کننده است. ارزیابی‌هایی همچون علائم حیاتی و بررسی دستگاه‌های عصبی، ریوی و قلبی در مورد مسمومین بسیار حیاتی و ارزشمند است. معاینه فیزیکی سرنخی در تشخیص سموم نیز میباشد.
علائم حیاتی:
اندازه گیری درجه حرارت بدن فرد یکی از اولین اقدامات اولیه به شمار می رود؛ چرا که افزايش دما ممکن است با مصرف برخی مواد و نیز در روند بیماری رخ دهد؛ البته سرما، کاهش قند خون و نیز مسمومیت با برخی داروها از جمله خواب‌آورها نیز در این مورد تاثیرگذار می باشند.
كاهش ضربان قلب در مسمومیت با برخي دارو ها، همچنین در افت دماي بدن و ضربه به ستون فقرات دیده می‌شود. افزايش فشار خون مشخصه مسمومیت با کوکائین، آمفتامین ها و فن سیکلیدین است.
پوست:
پوست باید از جهت محل تزریقات، سوختگی، کبودی و زخم بررسی شود، محل تزریقات بر روی باسن و یا سایر نقاط ممکن است از نظر دور بماند.
بر افروختگی بیمار، منجر می‌شود تا پزشک نسبت به واکنش آلرژیک، مسمومیت با نیاسین، تب، مسمومیت با ماهی، سندرم شوک سمی و یا واکنش دی سولفیرام- الکل حساس شود.
پتشی واکیموز(نقاط قرمز و كبودي پوست) در اختالات انعقادي، در مسمومیت با آسپرین روی می‌دهد. تاول ثانویه به كمبود اكسيژن پوستی یا فشار طولانی و نیز در اغلب مسمومیت‌های داروهای خواب آور- مسکن و مسمومیت با منواکسیدکربن و سوختگی‌های حرارتی وجود دارد. تاول‌ها اغلب در مارگزیدگی نیز دیده می‌شود. ضایعات تاولی یا تورم نسج نرم ضرورت بررسی از نظر تخريب عضلات را که می‌تواند در کومای طولانی یا افزايش شديد دماي بدن كه در مواردي نظیر سوء استفاده کوکائین روی مي دهد را مطرح می‌سازد.
تنفس:
یکی از شایع ترین موارد مراجعه به اورژانس بیمارستان، مسمومیت با الکل است که در حین معاینه بیمار با وجود بوی خاص در زمان تنفس، این موضوع برای پزشک کاملاً روشن و واضح می گردد.
بوی میوه در"كماي ناشي از بيماري قند" قابل استشمام است. ارگانوفسفره‌ها بوی خاص خود را دارا می‌باشند. همچنین در مسمومیت با "آرسنیک"، بوئی مشابه سیر به مشام مي رسد.
گوش، حلق و بینی:
در بررسی گوش، حلق و بینی می‌توان به محل تزریق(گوش‌ها) و در معاینه بینی می‌توان به مصرف کوکائین پی برد.
زبان کوچک متورم و طویل در مصرف"ماری جوانا" نیز دیده می‌شود.
ریه‌ها:
در مسمومیت با داروهاي ضد افسردگي و مخدرها، ادم ریوی بروز می‌نماید. در تمام مسمومین امکان بروز پنومونی آسپیراسیون وجود دارد. استنشاق گازهای سمی صداي اضافه در ريه و عوارض ریوی ایجاد میکند. وجود هوا در پرده جنب ريه هم در بیماران ضربه به قفسه سينه دیده می‌شود.
قلب:
معاینه قلب و سمع صداي اضافي در فردی با سابقه اعتیاد تزریقی بیانگر"اندوکاردیت" است. ریتم آرام قلبی همراه با بلوک کامل قلبی در فردی جوان احتمال مسمومیت با داروهاي مسدود كننده کانال کلسیمی(به خصوص وراپامیل) و نیز ضربان نا منظم در فردی جوان مسمومیت با کوکائین را مطرح می‌سازد.
شکم:
شکم تخته مانند در بیماری با سابقه گزش عنکبوت مشخصه سم بیوه سیاه است.
معاینه عصبی:
تمام مسمومین باید بدقت تحت معاینه اعصاب قرار گرفته و در شرایط کوما احتمال وجود صدمات ستون فقرات و مغز همراه با مسمومیت باید در نظر گرفته شود. معاینه سریال اعصاب کلیدی تشخیصی جهت ضایعات است.
اندام:
اندام ها از لحاظ التهاب و قرمزي ، شکستگی یا در رفتگی و نیز اختلال عروقی باید دقیقاً معاینه گردند.
بررسی علائم مهم مسمومیت:
در مسمومیت حاد معمولاً یک یا چند مورد از حالات زیر وجود دارد: کوما، ضربان نامنظم، اسیدي شدن خون، اختلال گوارشی و تشنج
کوما:
از شایع‌ترین تظاهرات مسمومیت، کوما میباشد. اصول درمان کوما نسبتاً آسان و ساده است. بیمار کومائی باید ابتدا به امر تثبیت راه هوائی، اکسیژن رسانی مناسب، گرفتن راه وریدی با تزریق سرم مناسب و احیا(در صورت نیاز) درمان گردد.
معالجه بیمار کمائی، چه در تعیین عمق کما و بررسی صدمات و چه در فراهم آوردن مقدمه‌ای در بررسی‌های بالینی بسیار با ارزش و گران‌بهاست.
مردمک:
بررسی مردمک بیمار بسیار کمک کننده است. مردمک‌های ثابت با اندازه متوسط و یا یک طرفه گشاد، شک پزشک را به طرف ضایعات مغزي می‌برند. مردمک ته سنجاقی در مسمومیت با مواد مخدر، کلونیدین و حشره‌کش‌های ارگانوفسفره، نیکوتین، مصرف قطره چشمی حاوی پیلوکارپین و نیز در صدمات پل مغزي دیده می‌شوند.(مردمک گشاد چندان اختصاصی نیست.)
تنفس:
بررسی تنفس بیمار بسیار مهم است. "عدم تنفس" و انواع غير طبيعي تنفس با ضایعه مغزی ارتباط نزدیکی دارد.
ایست تنفسی در مسمومیت شایع بوده و می‌تواند منجر به اختلال چندارگانی در اثر كمبود اكسيژن گردد.
حرکات چشم:
اختلال در حرکات کره چشم(نظیر: از بین رفتن حرکت چشم عروسکی) در ضایعات عضوی مغز، و حركات لرزشي چشم(نيستاگموس) در مسمومیت با فنی توئین، سیکلیدین، کاربامازپین و گاه الكل دیده می‌شود.
